En De vella a bella queremos sumarnos á celebración do  Día da Paz.

 Aínda que é algo que naceu no ámbito educativo e é aí onde se veñen realizando, desde hai 56 anos, todo tipo de actos no seu enxalzamento, cremos que a reivindicación da PAZ, por moi tópico que resulte e mesmo utópico, non debe abandonarse nunca en calquera ámbito, non só no educativo, malia o decepcionados que poidamos estar cos resultados.

Este día foi proclamado polo profesor, poeta e pacifista mallorquín Llorenç Vidal, que en 1964 quixo levar ás aulas o pensamento pacifista de Ghandi, o  líder nacionalista e espiritual da India que se converteu no principal representante da resistencia pacífica no mundo. O feito de que se celebre o 30 de xaneiro débese a que é o aniversario do asasinato do líder hindú, ocorrido o 30 de xaneiro de 1948.

Hai unha máxima latina atribuída a Julio César, aínda que parece que realmente pertence ou deriva dun texto do escritor romano  Publio Flavio Vegecio, que desgraciadamente segue tendo vixencia nos nosos tempos : “Si vis pacem, para bellum”, é dicir, “se queres a paz prepárate para a guerra” Pero… non é iso un contrasentido?, guerra e paz son termos antitéticos e polo tanto cabe pensar que prepararse para a guerra nunca poderá ser a mellor maneira de acadar a paz, de feito non o é. Lamentablemente contamos con sobradas mostras ao longo dos séculos que nolo demostran, a maior parte desas “preparacións” acabaron en guerras que supuxeron millóns de mortos, cidades destruídas, miles de exiliados, de desterrados, de orfos, fame, miseria…

Porén, malia todo isto, esa máxima é a norma que segue rexendo o comportamento da práctica totalidade dos países do  mundo. As carreiras armamentísticas das principais potencias mundiais, as vendas de armas a países do terceiro mundo, os códigos que dan acceso ás armas nucleares e que acaban en mans de mandatarios de cuestionable cordura… poñen en perigo constante xa non só  milleiros de vidas humanas senón tamén a supervivencia do noso planeta, por iso seguir “loitando” (permítaseme o termo)  pola paz é absolutamente necesario e o suficientemente importante como para non desfalecer na esixencia do final das guerras. Nese sentido  xoga un papel fundamental a educación, pero non unicamente a recibida nas escolas, tan importante coma esa é a que un absorbe cada día no seo familiar. Aínda así, desgraciadamente, todo isto non é suficiente se estamos inmersos nun mundo onde se recorre á violencia con demasiada frecuencia como solución de conflitos.

A este respecto, segundo se recolle no artigo El ser humano no ha hecho siempre la guerra ,  asinado por Marylène Patou-Mathis e publicado en LE MONDE DIPLOMATIQUE en español en xullo de 2015,  existen estudos de neurociencia, coma o de  Axel Kahn (L’homme, ce roseau pensant…: essai sur les racines de la nature humaine) que afirman que o comportamento violento non se determina xeneticamente, e outros de neurobioloxía, coma o do neurobiólogo Pierre Karli ( Les Racines de la violence. Réflexions d’un neurobiologiste) que    sosteñen que o entorno familiar e o contexto sociocultural si que teñen un papel importante no seu desenvolvemento. Quererá iso dicir que estamos condenados a ser violentos?  Que a interacción social entre os seres humanos leva demasiado tempo utilizando a violencia como para poder desprendernos dela?

Aínda hoxe non hai unanimidade entre os estudosos sobre se o carácter bélico é algo inherente ao ser humano, Marylène  Patou-Mathis afirma porén   no seu artigo que:

“moitos traballos, tanto en Socioloxía ou Neurociencia, como en Prehistoria  evidencian que o ser humano sería empático por natureza. A empatía, e mesmo o altruísmo, terían sido os catalizadores  da humanización”  

Non sei se esta conclusión será considerada por outros como demasiado benévola coa humanidade, tendo en conta a tremenda carga bélica que arrastramos desde hai miles de anos. Talvez ao evolucionar na nosa humanización, ao agruparnos en sociedades estruturadas e depender dunha expansión da economía comezamos a enfrontarnos pola propiedade da terra e polos seus beneficios,  algo que semella non se produciu ata o Neolítico, como se indica tamén no artigo de Maryléne.  O   caso é que se eses sociólogos e neurocientíficos teñen razón e a empatía e o altruísmo forman parte da nosa natureza aínda se abre unha físgoa para a esperanza, pequena, si, pero esperanza á fin.

Sexa como for non podemos permitirnos a indiferenza, non debemos calar ante as atrocidades das guerras e “coas armas das palabras”  seguiremos reclamando a paz. Seguramente algúns decatariadesvos da apropiación das que escribiu Miguel Hernández no seu poema Tristes guerras.  E é que na literatura atopamos sobradas mostras de textos que falan da guerra e das súas consecuencias, todas inxustas, infames, crueis, atroces, inhumanas…; “a doce primavera faise cinza” que dicía Celso Emilio Ferreiro; pero tamén da paz, aínda que sempre como un desexo cáseque inacadable:  a “paz, paz deseada”, de Rosalía que acaba concluíndo: “paz, paz, ti es mentira”, ou a “¡Paz, paz, paz!  Paz luminosa” de Alberti.

Pero para pechar esta breve achega á celebración do Día da Paz, eliximos o fermoso poema mencionado antes de Miguel Hernández Tristes guerras,  que, co seu permiso, facemos noso:

Tristes guerras

Tristes guerras
si no es amor la empresa.

Tristes. Tristes.

Tristes armas
si no son las palabras.

Tristes. Tristes.

Tristes hombres
si no mueren de amores.

Tristes. Tristes.

                                                          Miguel Hernández, Cancionero y romancero de ausencias

                                                        Charo Valcárcel (xaneiro 2021)