“O algodón non engana“. Así se anunciaba hai décadas un produto de limpeza. Agora esta frase lévame ata unha demostración palpable da esencia do capitalismo e o seu carácter inhumano.
Afirmaba Marx que toda riqueza procede exclusivamente de dúas fontes: a natureza e o traballo humano. Ambas interactúan de modo inseparable. Por iso, desde 1857-1858, nos “Grundrisse”, introduce o concepto de metabolismo, en alemán Stoffwechsel, como elemento clave para comprender a interacción natureza-sociedade.
Unha análise máis ampla, en «Marx e a fractura no metabolismo universal da natureza», de John Bellamy Foster.
Tempo despois, en O Capital, (libro I, volume 2, edición Editorial Grijalbo, 1976)volve sobre o tema, delatando o dobre carácter depredador deste xeito de produción:
Do mesmo xeito que na industria urbana, na moderna agricultura a intensificación da forza produtiva e a máis rápida mobilización do traballo conséguense á conta de devastar e esgotar a forza de traballo do obreiro. Ademais, todo progreso, realizado na agricultura capitalista, non é soamente un progreso na arte de esquilmar ao obreiro, senón tamén na arte de esquilmar a terra, e cada paso que se dá na intensificación da súa fertilidade dentro dun período de tempo determinado, é á vez un paso dado no esgotamento das fontes perennes que alimentan dita fertilidade. Este proceso de exterminio é tanto máis rápido canto máis se apoia un país, como ocorre por exemplo cos Estados Unidos de América, sobre a grande industria, como base do seu desenvolvemento.
A produción capitalista só sabe desenvolver a técnica e a combinación do proceso social de produción socavando ao mesmo tempo as dúas fontes orixinais de toda riqueza: a terra e o home.
Volvo sobre a prometida “proba do algodón”
Así foi como apareceu o algodón de latifundio
Os atributos do algodón Petit Gulf eran, o mesmo que os dos pitos de engorde de hoxe, tanto económicos como biolóxicos. Aínda que as súas fibras longas eran as mellores para os téxtiles, escribe Johnson, o tamaño e a forma da planta seleccionáronse pola súa «facilidade de recolección», pola produtividade dos recolectores escravos, que podían recoller máis de duascentas libras en cápsulas por día.
De feito os escravistas, fundindo terra e man de obra, calcularon a liña de produción de algodón en termos de fardos por man. Os propios escravos eran etiquetados como «mans»: nais lactantes, «media man»; nenos, «cuarto de man»: a medición das colleitas e os escravos «á man» era unha medida tanto ecolóxica como económica, un intento de regular o intercambio entre escravos e chan prescribindo medidas de referencia para o proceso polo que capacidade humana e fertilidade terrestre se metabolizaban en capital.
A calidade do chan se transubstancia nunha estreita métrica anual: rendemento por acre. As medidas producían xuntas una matriz loxística familiar para máis dun estudante de Máster en Administración de Empresas: Florecería o seu algodón tan temperá e plenamente como para manter as súas mans ocupadas durante a tempada da colleita? Habería suficientes mans para atender todos os acres que plantaran, ou o seu algodón terminaría afogado pola herba e arrastrado polo vento antes de que puidese colleitarse?
As respostas atopáronse en parte nas innovacións que os escravistas elaboraron na xestión da man de obra, moitas das cales se mantiveron ata hoxe.
Cando os capataces a cabalo ou a señora da Casa Grande vían transgresións, a disciplina aplicábase segundo a escala de tipos de «erro». Estamos a falar do látego, por suposto, pero o panóptico do lugar de traballo, apoiado polo castigo e a humillación graduais, aseguraba que a man de obra estivese a traballar no lugar e o momento adecuados, unha converxencia esencial para a produtividade da explotación.
Lembraba o exescravo Solomon Northup ─a historia de cuxa vida é agora unha película─:
Vinte e cinco lategazos cando se atopa unha folla seca ou un anaco de cápsula no algodón, ou cando rompe unha póla no campo; cincuenta é a pena ordinaria que segue a todas as infraccións do grao superior seguinte; a de cen chámase severa: é o castigo infrinxido pola grave ofensa de ficar ocioso no campo.
O traballo mesmo era, como hoxe, a súa disciplina; o perigo e o dano, a súa mensaxe. Cando unha traballadora inmigrante dunha envasadora de carne perde a man, a liña de produción debe reiniciarse rapidamente mediante substitución por calquera dos outros traballadores, xa que a carne de cada un deles vale tanto como a da res que ela ou el estean a preparar. Johnson afirma que os escravistas facían rutinariamente explícita esa equivalencia.
A disciplina da escravitude orixinouse tanto fóra da plantación como nela. Johnson cita a Northup para dicir que «un escravo nunca se achegou sen medo á casa da descarozadora coa súa cesta de algodón». Se as contías de algodón quedaban curtas, el ou ela sufriría os lategazos graduados «correspondentes», o que Johnson identifica como unha métrica de produción: A clasificación do algodón introduciu os estándares de intercambio [de Lowell e Manchester] no cálculo da disciplina laboral de Luisiana, xa que a calidade dependía da rapidez e o coidado con que se apañaba a colleita.
Na outra dirección, fóra do emprazamento agrícola, calquera que fose sorprendido axudando a un escravo para fuxir do seu amo sufría un severo castigo xunto co escravo. Hoxe, as leis mordaza agropecuarias recentemente aprobadas ou pendentes de aprobación en dezaseis estados de Estados Unidos contra a filmación dos malos tratos de animais nas granxas de cría intensiva ─pero, reveladoramente, nunca dos malos tratos dos traballadores─ estenden en realidade as normas de fábrica á poboación xeral.
Juanjosé Guirado
Arquitecto
Juan José Guirado Fernández, sevillano de nacemento (Écija 1946) e pontevedrés de adopción, tras rematar os seus estudos de arquitectura desenvolveu a maior parte do seu traballo como arquitecto en Pontevedra, traballo que, por circunstancias da vida, foi abandonando para dedicarse ao ensino, comezando por unha substitución no IES Concepción Arenal de Ferrol e aprobando posteriormente as oposicións a profesor de debuxo, profesión que exerceu en Pontevedra durante sete anos, seis deles no IES Valle Inclán.
Despois de rematar a súa tese doutoral, acabou na Escola de Enxeñería Industrial de Vigo, no Departamento de Deseño, no que traballou ata a súa xubilación hai agora sete anos. Ao longo dese tempo participou en diversos congresos e cursos dentro e fóra de España e realizou estudos sobre xeografía, historia, antropoloxía, filoloxía e literatura.
Desde hai dez anos escribe puntualmente no seu blog esencial o menos sobre estas e outras materias. Ademais da súa tese é autor de tres libros sobre xeometría e deseño.
máis artigos
♥♥♥ síguenos ♥♥♥