Conforme subía Adosinda lembraba que á dereita estivera o antigo cemiterio parroquial que fora zona de xogo de nenos e nenas entre restos de antigas tumbas. Non puido reprimir unhas risas cando escoitou polos altofalantes da igrexa como o cura advertía de posibles roubos: “Tengan cuidado con las carteras”. Ben sabía Adosinda, que vivira no barrio da Torre e fora veciña porta con porta de carteiristas como o famoso Venerando, que unha das tácticas destes profesionais tradicionalmente afincados en Lérez era a de que un deles berrase esta advertencia para que, instintivamente, os concorrentes botasen a man á carteira facilitándolles o traballo da súa localización; lonxe estaba de pensar que o cura puidera estar de acordo con eles.

Ao chegar ao adro apreciou que había menos xente que cando era moza; tamén botou en falla as ringleiras de curiosos personaxes que pedían esmola amosando nos seus corpos todo tipo de eivas, reais ou finxidas. Aínda puido contemplar a actuación dalgúns moinantes practicando as súas artes para quitarlle o diñeiro aos incautos mediante o xogo do trilé. Xa non quedaban tómbolas nin a multitude de mulleres enloitadas que, de xeonllos, subían cara ao mosteiro en pago dalgunha promesa feita ao santo.

 As misas sucedíanse a ritmo vertixinoso dende a mañá cedo pero a principal era a misa maior, con procesión ao redor do templo; no santo colgaban algúns billetes e tamén se acostumaba (na actualidade non tanto) o ofrecemento de diversos produtos, aves e outros animais que, posteriormente, eran obxecto de poxa.

Nesta ocasión celebrábase a festa do san Bieito do verán, a que tiña maior sona e asistencia de xente; o 11 de xullo non só se enchía o adro senón que as ribeiras do Lérez acollían familias e grupos de persoas que, cargadas  con cestas e garrafóns, comían e merendaban nas campas do Gramal ou na beira de Mourente. Para trasladar romeiros e romeiras dun lado ao outro do río funcionaba un servizo de barcas de pago e desde Pontevedra subían polo Lérez engalanadas embarcacións.

 O san Bieito do inverno, no mes de marzo, tiña un carácter menos festeiro e predominaba máis o aspecto relixioso.

Adosinda lera que un frade escéptico que fora alumno e profesor neste mosteiro  de san Salvador de Lérez (así é o seu verdadeiro nome e non o de san Bieito), o padre Feijóo, loitador contra falsos milagres e outros enganos ou supersticións, un dos poucos que recoñecía como tal era un que sucedera neste lugar cando a intervención do santo devolvéralle a vida a un neno.

 Un dos desexos de Adosinda era comprobar se aínda se conservaba na parede que dá ao único tramo que subsiste do antigo claustro  a inscrición cos nomes dos fundadores do mosteiro; puido dar fe de que continúa gravado na parede o seguinte:  “No nome de Deus e  en honor de S. Salvador e Sª María Virxe e Marina, Pelaxio, Guntado e Bría irmáns”. O tal Guntado fora o seu primeiro abade e, no ano 916, recibira do rei de Galicia Ordoño II e da súa dona Elvira a doazón das terras e bens do couto do mosteiro, así como de libros e outros utensilios para o culto. Esta e outras inscricións lembran a existencia dun edificio anterior ao actual, que se construíu no século XVIII.

          Adosinda pecha os ollos e deixa voar a imaxinación: remóntase ao 23 de marzo de 1113 cando no mosteiro de Lérez reúnense as máis altas xerarquías eclesiásticas: o arcebispo de Santiago Xelmírez, o de Braga Mauricio, os bispos de Ourense e de Tui, para facer a consagración dos bispos Munio Afonso para a diocese  de Mondoñedo e de Hugo para a de Porto. Na Historia Compostelana relátase o esplendor daquel día:” Con canta e reverencial luz dos cóengos de Santiago resplandeceu a igrexa de Lérez, que aquel día chegou a ser tan memorable”. Foi, sen dúbida,o feito máis importante que se viviu no mosteiro lerezán; virían días máis negros. A corrupción económica e relixiosa apareceron nos séculos XIV e XV cos chamados abades comendatarios, verdadeiras aves de rapina só interesados nos bens do mosteiro; tamén tivo abades e frades pouco cumpridores da regra de san Bieito, aquela que predicaba o de “Ora et labora”, ou sexa, “Reza e traballa”. Como nos contan os visitadores que inspeccionaban o mosteiro, os praceres do mundo, a boa comida e bebida, a vida marital con mulleres que chegaban a vivir no mosteiro, eran habituais ata que os reis os someten á disciplina de san Benito de Valladolid. A invasión francesa tamén causou estragos nas dependencias e a desamortización significou a perda dos bens e a conversión en igrexa parroquial.

       Adosinda abre os ollos e contempla o que resta do pasado esplendor: un claustro e algunhas dependencias danadas polo espolio, a grande pía de pedra que recolle as augas que un acueducto tamén de pedra trae dende centos de metros, algunhas imaxes…

Soan os foguetes e Adosinda regresa cara á casa; mudaron os tempos, as formas son outras, pero o “san Benitiño do ollo redondo” segue a atraer homes e mulleres que, con devoción ou sen ela, achéganse á parroquia de Lérez. Como din os versos:

 Alí donde sempre

van moitos romeiros

ao san Benitiño

santiño ben feito.