Entrevista con:

Datos biobibliográficos:

 Ramón Caride Ogando naceu en Cea, Ourense, en 1957. Estudou Bioloxía na Universidade de Santiago de Compostela obtendo praza de profesor de secundaria nesta materia, labor que desenvolveu principalmente no IES Ramón Cabanillas de Cambados (vila na que reside actualmente) ata o ano 2017, no que se xubilou.

 É un prolífico escritor que cultivou diversos xéneros como a poesía, a narrativa para nenos e adultos e o ensaio.

 Comezou publicando poesía, o seu primeiro poemario saíu á luz en 1986: Paisaxe de verde chuvia. Tras el virían outros títulos como Flor no deserto (Premio Cidade de Ourense en 1994), Xeografías do sal (accésit González Garcés en 1998), Criptografías (2009) ou A chuvia humana (2011),  no que inicia unha liña de poesía aforística que continuará no libro publicado neste 2022, A chuvia integral.

 A súa primeira obra narrativa publicouse en 1990, Os ollos da noite, libro de relatos nos que a maioría responden ao tipo de narrativa criminal ou xénero negro, un dos temas recorrentes da súa obra.  A súa primeira novela Soños eléctricos (Premio Blanco Amor en 1992) podemos dicir que inaugura a liña do xénero de ciencia-ficción na literatura galega, ou como prefire denominar o autor: de ficción científica, liña que, asemade, está moi presente na súa obra narrativa. Cabe destacar tamén, Sarou novela curta publicada en 1997 e reeditada con máis textos en 2012 baixo o título Sarou-Louzós, traducida ao castelán este ano 2022 como: Galicia, crónica negra.

Precisamente entre os premios obtidos, ademais do xa sinalado, e no que respecta á súa obra narrativa, podemos destacar o Café Dublín no 97 por Sarou,  o Risco no 2003 por O sangue dos camiños e o Lueiro Rei en 2007 por O frío azul.

 Na produción de literatura infantil e xuvenil obtivo o Merlín en 1995 pola obra Perigo vexetal-Sheila e Said 1, o Martín Sarmiento en 2006 por A negrura do mar-Sheila e Said 3,  en 2009 por Andanzas de Xan Farrapeiro e en 2011 por A pomba Dona Paz.

 É un dos máis destacados autores da literatura galega actual sendo traducidas algunhas das súas obras ao castelán como: Soños eléctricos, Perigo vexetal,  Ameaza na Antártida, O frío azul ou  Galicia, crónica negra; tamén a outras linguas do estado (bable e eúscaro) e ao portugués.

  É un dos fundadores da revista A Santa Compaña de Cambados (segunda época) e colaborou como columnista en El Mundo, Faro de Vigo ou O Correo Galego.

Comezando polo principio Ramón, que foi antes o teu amor pola bioloxía ou pola literatura?

Non sabería dicir, a verdade é que non sei que foi antes. Sempre tiven esa dúbida de decidirme polas ciencias ou polas letras, e ao final estou a medio camiño de todo, como bo galego. Os escritores dinme que fai un biólogo entre escritores e os biólogos que por que escribo novelas. Non sei que foi antes, supoño que ao mesmo tempo.

A crónica negra de sucesos, a corrupción, o narcotráfico, a ciencia ficción… A túa formación como biólogo e a túa residencia nunha das vilas con maior corrupción de Galicia son as culpables, por dicilo dalgunha maneira, desta preferencia temática?

 Empezaría dicindo que Cambados non é unha das vilas con maior corrupción, é unha das que ten máis fama, pero non creo que iso sexa así, incluso penso que poderiamos dicir que Madrid é unha das cidades de maior corrupción de Galicia…

Evidentemente si inflúe, se tivese outra profesión e vivise noutro lugar escribiría sobre outras cousas. Por exemplo se fose informático… Teño amigos que son informáticos e fan ciencia ficción, ciencia ficción dura. Estamos nun momento de cambio social importante, cambio social e tecnolóxico. Eu creo que realmente os cambios da humanidade grandes, isto explícoo en Exogamia, teñen bastante relación cos cambios técnicos. Os cambios sociais e os técnicos sempre van aparellados e seguramente neste momento hai un cambio técnico grande, é dicir, estamos volvéndonos menos humanos ligados á interacción directa e cada vez estamos máis ligados ás máquinas, sobre isto escribín na triloxía AKTUAL (Exogamia 0.3, Endogamia 0.2 e Singamia 1.1) e seguramente tería insistido máis nesa cuestión se a miña vida se desenvolvese máis nese mundo virtual, que para min é unha tentación, pero, por outro lado, son moi analóxico, moi ligado pola miña vida diaria e a miña biografía ao contacto directo, aínda que sempre estou nese gume; todo ten aspectos interesantes.

Evidentemente a historia que contei en Sarou é unha historia que aconteceu en Cambados, que me tocou máis ou menos de perto e non a escribiría se non estivese alí nese momento, sería unha de tantas noticias que lería na prensa e non me chamaría a atención.

Na túa narrativa tense falado dos dous espazos referenciais sobre os que constrúes as túas historias e que veñen representados por Sarou e Louzós. Que nos podes dicir ao respecto?

 A verdade é que na miña escrita nunca me propoño conscientemente o que vou facer, hai un momento no que me vén unha historia que me parece moi potente para escribila, que ten bastante vitalidade, consistencia, que se me impón dalgunha maneira, non é algo que eu busque. Hai claramente na miña obra unha liña realista, por exemplo o caso que conto en Sarou que aconteceu na zona de Arousa ou outras historias que hai en Louzós que eran historias que me contaba meu pai de cousas violentas que aconteceron por alí. No interior hai a mesma violencia que na beiramar o que sucede é que se expresa doutra maneira. Volvendo á pregunta, pois si, por un lado desenvolvo esa liña realista, mais por outro están outras cousas que non teñen nada que ver con isto, que conscientemente son fantasía, por exemplo O frío azul, unha novela ambientada en 1517 en Oseira e Extremadura, que  tamén é unha historia violenta, pero moito máis imaxinada porque non teño unha vivencia desa época, e por máis que te documentes acaba sendo bastante fantasía. En realidade creo que fago cousas moi distintas, téñenme dito que parecen de distintos escritores e eu creo que iso é a graza da literatura, tamén ten que ver con que leo de todo, non son fiel a ningún xénero incluso os autores favoritos acaban aborrecéndome, píllolle os trucos e despois xa non volvo lelos nunca máis.

E con respecto aos espazos referenciais teño que dicir que Sarou e Louzós son dous dos espazos referenciais, pero non os únicos.

 Sénteste obrigado a xustificar a túa devoción polo xénero denominado ciencia-ficción? (ou como ti prefires denominar: “ficción científica”)

 Si, a verdade é que sempre me preguntan por que escribo sobre iso e eu non penso no porqué da ciencia ficción, ademais non me gusta este termo porque parece que a ciencia é o importante, como se fose ciencia sobre a que imaxinas algo e non é así, en realidade é unha fantasía coma outra calquera, simplemente que colles uns elementos da ciencia…

Ben, pero ti xogas con vantaxe porque como biólogo podes coller eses elementos que outros non poderiamos porque non temos eses coñecementos, aínda que quixésemos escribir ficción científica teriámolo moito máis complicado, non?

Lin nalgunha entrevista que concediches que te chegaches a sentir incómodo porque se te identificase principalmente como autor de ciencia-ficción…

 Si porque, simplificando moito, a miña primeira novela Soños eléctricos, coa que gañei o Premio Blanco Amor cando tiña 35 anos, foi un pequeno “boom” nos medios de comunicación, daquela publicábanse menos libros en galego que agora e iso tivo consecuencias boas mais tamén malas, as boas foron que seguín escribindo, publicando xa con certa facilidade, e as malas, ou a mala, foi a de quedar enclaustrado nese xénero. Non me viron coma un autor de literatura xeral, o cal á volta dos anos dáme bastante  igual pero naquel momento amoloume un pouco; e cando fixen cousas realistas dicíanme que non estaba á altura, pero eu non me acordo moito do que dicía nas entrevistas e non lle fago moito caso ao que din.

 Supoño que xa che farían moitas veces esta pregunta pero ti que tocas varios xéneros na túa escrita, en cal ou cales te sentes máis a gusto?

 O que me gusta é variar, non me gusta repetirme. Por exemplo agora que saíron tres libros de narrativa decidín retomar a poesía. Estou facendo unha antoloxía, é poesía bilingüe galego-castelá. Como non teño publicado versos  en castelán decidín facer coma unha recreación, é dicir, volver escribir os poemas en castelán, pero non unha tradución literal, trátase dunha recreación porque o verso é distinto en galego e en castelán.

 Por outro lado a violencia non sempre é física, no meu libro de relatos Liquidación de existencias hai historias moi violentas, con violencia física, pero tamén outras nas que a violencia non é explícita,  por exemplo unha, para min a máis violenta, que é unha conversa entre uns policías e unha muller que está pedindo nun supermercado; esta está baseada nunha situación real en Lugo, na Operación Carioca, que tamén tratei noutro libro (O camiño da Estadea). En definitiva, penso que esa violencia social que asumimos e interiorizamos ás veces é peor, porque a violencia física e explícita con frecuencia é síntoma doutra violencia máis fonda que levamos dentro.

 Es autor dun bo número de títulos da denominada literatura infantil e xuvenil, porén hai escritores que consideran que non debería falarse de literatura infantil e literatura para adultos que a literatura é literatura, non literatura para nenos e literatura para adultos. Ti que opinas? Son igual de esixentes uns e outros lectores?

 Home se lle dás a un neno que empeza a ler aos seis anos Sempre en Galiza de Castelao non o vai entender, pero si é verdade que hai obras que trascenden os xéneros, os bos libros fano. Por exemplo O corazón das tebras de Conrad é un libro que eu lin cando non tería nin 15 anos e deixoume impresionado, sobre todo polo que non está no libro. Unha vantaxe que ten a literatura infantil e xuvenil é a brevidade, ti non podes meter 700 páxinas nun libro para nenos. A min paréceme máis difícil facer algo en poucas páxinas pero que sexa suxerente, como dicía Cortázar que o conto sexa coma unha semente e que logo esa semente quede na mente do lector e que siga desenvolvéndose botando raíces, botando pólas, botando follas, que siga medrando e dea unha árbore inmensa. Iso é bonito e obrígache a condensar moito e poñerte no punto de vista do lector que é algo que moitas veces gran parte da literatura que ten éxito non fai porque non está pensada para ser lida senón para ser vendida, para que sexa fácil de dixerir, pero non ten en conta se quen o vai ler vai sacar algo de proveito, vai gozar disto, simplemente. Os best-sellers saben moi ben que ingredientes teñen que utilizar para vender, é como comer cociña precociñada, comer pizza un día de vez en cando está ben, pero non todos os días porque non comer máis que pizzas tamén é un pouco limitante.

Pero estarás comigo que hai moitos lectores aos que non lles gusta  que  lle esixa moito a lectura dun libro, esas historias que precisan dun lector activo que ten que pensar, relacionar, discurrir, reflexionar, sacar conclusións, etc., non todos os lectores están dispostos a  selo, a pasar por iso, e que o que queren é que lles conten unha historia entretida cun final pechado e a ser posible feliz,  que non lles pidan un esforzo maior.

 Si, e por fácil que sexa un libro tamén é máis fácil ver a película. Nós, como docentes, sabemos que moitas veces cando lles mandabas ler un libro aos alumnos, miraban se había película e se a había xa non lían o libro, vían a película. Un amigo meu, tamén docente, Xerardo Méndez, xa dicía hai máis de 30 anos que ler un libro consumía “x” calorías pero ver a película só consumía a décima parte, polo tanto é unha batalla perdida.

Dáme a impresión de que non tes moi boa opinión da crítica, dos críticos en xeral. Cres que neste eido seguen reproducíndose moitos prexuízos sobre o que é bo ou é malo na literatura?

 Cada crítico é un lector. Eu creo que foron cambiando, vanse abrindo ás veces por simple necesidade de que lles sigan facendo caso, por ex. hai críticos xa maduros que despreciaban toda a literatura feita por mulleres por principio, pero chega un momento en que xa non poden facelo porque as mulleres escritoras están levando todos os premios que hai. Teñen que lelas e ao lelas o seu punto de vista sobre o que escriben tamén vai cambiando.

Nun momento dado si que  notei que o crítico de literatura galega (falo xa de hai máis de vinte anos) quería a novela clásica, formato grande, con personaxes ben trazados, etc. e eu pensaba que para nada tiña que ser ese o modelo porque esa novela respondía a unhas condicións de novela do XIX, principios do XX, nas que se deu unha canonización dese tipo de novela polas necesidades sociais do momento, dunha burguesía que lía, mulleres de clase media alta, e homes tamén, que querían ese tipo de novela. Pero moitas desas obras presentaban unhas ideas clasistas, machistas… E certa crítica galega seguía ancorada nese estándar que xa non tiña moito sentido.

Ao final o crítico e só un lector e non ten tanto poder, por ex. o que sucedeu con  O código da Vinci que é unha das novelas peor feitas formalmente da historia, para min a peor que lin con moitísima diferenza, non creo que nin un só crítico dixese que era unha boa novela, porén vendeu millóns de exemplares, así que o poder da crítica é moi limitado, cando un autor vende moitas novelas, tamén no caso da literatura galega, que crítico di que están mal escritas?

Antes tiñan máis poder pero xa non.

 Outro dos aspectos ao que vai ligada a carreira dun escritor ou escritora é o dos premios literarios, que valor lle outorgas ti que fuches galardoado cuns cantos?

 No momento que che dan un premio sempre che fai moita ilusión, tes un momento de euforia e facilítache moito o traballo, sabes que o libro se vai publicar, que a editorial ten unhas perspectivas de venda, que a organización do premio lle vai mercar un número de exemplares, aforras o trámite de levalo á editorial, esperar que o lean, etc.

Desde outro punto de vista hai libros que teñen moitos premios e son moi bos, están moi ben feitos e aguantan o paso do tempo e outros libros que nun momento teñen todos os premios do mundo e despois non hai maneira de lelos. Eu gañei bastantes pero perdín moitos, por razóns que ao final son un pouco aleatorias, pois paréceme que algúns merecían premio e non o levaron e outros, que fixen máis rápido, si levaron, polo que sempre hai un compoñente de lotería, como dicía Bernardino Graña: “Se che toca a lotería tes que alegrarte pero se non che toca tampouco te desgustes porque en realidade somos moitos os que xogamos á lotería”.  Pero unha cousa que si me pasa e non lle pasa a todos os autores, ao mellor porque non insisten, é que os meus libros se reeditan ao cabo de vinte anos, como agora que vai saír a reedición de O sangue dos camiños do 2003 e é a terceira vez que sae en galego en tres editoriais distintas, esta é unha edición revisada. A min isto dáme moita satisfacción, que os libros sigan vivos pasadas varias décadas. Isto é o mellor premio.

E algunha vez escribiches para un premio?

Escribir para un premio exactamente non, pero atoparme con que ía escribir unha  novela que podía estar na extensión requerida para tal certame, e xa que a vou facer preséntoa, si que o fixen.

Que opinas da clasificación da narrativa por xéneros?

 Necesitamos etiquetas, se eu entro nunha libraría e busco determinado libro, por ex. de Philip K Dick. Pregunto onde teñen os de ciencia ficción e non teño que andalo buscando. Dalgunha maneira as etiquetas están ben, mais non hai que tomalas demasiado en serio, non hai que velas como limitantes. O que non me gusta é o dos subxéneros porque o de “sub” ten un matiz pexorativo, como que é menos importante. Ademais creo que todas as novelas son híbridas, mestizas e iso é algo enriquecedor.

 Para rematar, vouche formular, se me permites, algunhas preguntas, digamos “patrón” que xa incluín noutras entrevistas do blog:

 Saramago dixo nunha ocasión que os escritores viven da infelicidade do mundo e que el nun mundo feliz non tería sido escritor. Que opinas sobre iso?

 Probablemente teña razón, ademais Saramago pensaba moito o que dicía, pero pregúntome:  É que o ser humano pode ser feliz? Deixamos aí a pregunta.

 Cando constrúes as túas historias xa tes moi claro desde o principio o que vai suceder cos personaxes ou chega un momento en que eles te arrastran a ti?

 Pois depende, en determinado tipo de novelas ves claro o que vai suceder co protagonista, mais hai outras ocasións nas que me deixo levar, aínda que normalmente danse as dúas combinacións. Nas novelas longas tendo a facer as dúas cousas: hai unha parte que sei e outra que improviso. Os personaxes creados chegan a ter vida propia e guían o autor con frecuencia, teñen autonomía.

No relato tendo máis a meditalo mentalmente e cando o poño no papel está máis fechado ca a novela.

 Desde a túa experiencia como escritor que opinión che merece o mundo editorial?

 O mundo editorial é unha especie de milagre. As editoras grandes comen a outras editoras menos grandes, por exemplo no mundo editorial español á editora Minotauro especializada en literatura fantástica comeuna o grupo Planeta mais ao mesmo tempo aparecen vinte editoriais pequenas especializadas en literatura fantástica. Hai ese dobre movemento, por un lado a simplificación do panorama editorial con editoriais máis grandes que intentan ser rendibles apuntándose ao best-seller e promocionando un produto máis comercial, pero por outro lado nunca houbo tantas editoras pequenas que sacan produtos interesantes.

Creo que o libro segue tendo unha gran vitalidade.

 Se tiveses que escoller entre unha das túas obras cal sería e por que?

 Seguramente Nada do outro mundo, que acaba de saír agora, porque creo que é unha obra distinta a todo o que fixen, sendo un compendio de todo o que fixen e ao mesmo tempo distinto a todo o que fixen. Isto semella algo enrevesado ao explicalo, mais é doado de percibir co libro diante. Aí o deixo.