O conto popular galego por Marcos Seixo Pastor

O conto popular galego por Marcos Seixo Pastor

Introdución

 O conto é un xénero literario difícil de delimitar, pois os seus lindes confúndense en moitas ocasións cos doutros xeitos narrativos como o relato curto ou a novela breve. Caracterízase pola simplicidade no que atinxe a personaxes e asuntos (normalmente posúen un só eixo argumental), así como pola ausencia de digresións e descricións rigorosas.

Cómpre facer unha distinción entre conto popular e conto literario. O primeiro forma parte, ao igual que as coplas populares, refráns, adiviñas…, do caudal cultural dun pobo. É anónimo e de transmisión oral, e precisamente por iso tende a sufrir modificacións e mesmo a presentar diferentes versións.

Canto á estrutura, temos que destacar o uso recorrente de fórmulas temporais e espaciais tópicas (especialmente no inicio e no final), paralelismos, repeticións…

Na Galiza rural o conto sempre tivo unha grande importancia e difusión, especialmente en determinados contextos, como os parladoiros de inverno ao pé da lareira ou na taberna, onde se mesturaban relatos de bandidos, meigas, trasnos, pantasmas, mouros e lobos, e onde non podían faltar referencias á Santa Compaña, que naquelas noites de inverno facía tremer de medo aos mozos máis afoutos das nosas aldeas cando voltaban á casa. Nestas xuntanzas era especialmente celebrada a presencia de determinados veciños que, debido á súa idade e experiencia, coñecían multitude de lendas e historias reais que eles mesmos, co seu enxeño e graza naturais, sabían enfeitar con elementos da súa invención e entoar do xeito máis acaído, demostrando posuír auténticos dotes literarios e escénicos.

Os contos populares contaron desde o séc. XVII con ilustrados e escritores que se encargaron da súa recollida. Os pioneiros foron Perrault en Francia (A bela adormecida, Carapuchiña vermella, Barba azul, O gato con botas, Cincenta…), Grim en Alemaña (Brancaneves, Hansel e Gretel…) e Andersen en Dinamarca (O patiño feo, o soldadiño de chumbo…). En Galiza non topamos coleccións de contos populares ata que, a finais do séc. XIX e comezos do XX, este labor é levado a cabo por escritores como Lugrís Freire, Anxo Vázquez Taboada, Laureano Prieto ou Lois Carré Alvarellos.

Polo que se refire ao conto literario, foi un xénero que tivo e ten un intenso cultivo na literatura galega. No Rexurdimento (séc. XIX) temos o primeiro precedente co Conto gallego de Rosalía, relato cargado de agulla no que a autora padronesa nos mostra o seu dominio das técnicas da literatura popular. Outros autores do século XIX que cultivaron o xénero foron Benito Losada, Carré Aldao, Lamas Carbajal…

Neira Vilas

Neira Vilas

Anxel Fole

Ánxel Fole

Alvaro Cunqueiro

Álvaro Cunqueiro

Manuel Lugrís Freire

Manuel Lugrís Freire

No séc. XX os escritores do Grupo Nós, e en xeral os autores do tempo das Irmandades da Fala, comezarán a acomodar a nosa literatura ás tendencias europeas do seu tempo, e lograrán que o conto, ao igual que o resto da narrativa, atinxa un lugar senlleiro nas nosas letras. Cabería salientar obras como O lobo da xente de Vicente Risco, Contos do camiño e da rúa de Otero Pedrayo, Contos de Nadal de Cotarelo Valledor, Retrincos de Castelao, Dos arquivos do trasno de Rafael Dieste, Contiños da terra de Manuel García Barros…

Coa Guerra Civil o conto literario, ao igual que o resto da literatura en galego, entra nun período de silencio que non racha até a década dos 50 coa edición de obras como: Entre a vendima e a castañeira de Otero Pedayo, Os biosbardos de Blanco Amor, A lus do candil de Ánxel Fole…

Os escritores do movemento chamado Nova Narrativa Galega comezarán a aplicar ao xénero novas tendencias experimentais, dando cabida nos seus relatos a influencias diversas como a do Nouveau Roman francés ou de narradores como Kafka e Faulkner. Os seus membros máis significativos son Méndez Ferrín, con obras como O crepúsculo e as formigas e Pércival e outras historias, Carlos Casares con Vento ferido e Neira Vilas con Xente no rodicio

Espazo aparte merece Álvaro Cunqueiro, que soubo misturar con mestría realidade e ficción, e que en contos como os recollidos en Os outros feirantes, soubo entender e reflectir como ninguén a esencia do conto popular galego.

Contos galegos
Contos
Contiños da terra
o patiño feo

Dúas mostras de conto popular

 Imos reproducir aquí dous curiosos relatos que recollemos no Caeiro, parroquia de Arcos de Furcos (Cuntis), nos que se pon de manifesto a vea humorística e enredante propia do xénero. A nós chegounos un relato moi simple e sen ningún tipo de elaboración, polo que tivemos que levar a cabo unha redacción propia e idear algúns personaxes, lugares e mesmo feitos, pois só se conservaba unha feble lembranza da anécdota central.

Juan de Juanes

 Xa hai moito tempo había un vello crego na parroquia de Troáns, no concello de Cuntis, máis coñecido pola súa mesquindade que polas súas calidades humanas. Era pola Coresma, e a caixa de caudais da reitoral estaba ateigada de cartos procedentes do cobro das bulas, que algunhas familias podentes pagaran para eludir a prohibición de comer carne.

Chegou un día en que o cura, a pesar da obsesión que tiña por contar os cartos todas as noites antes de deitarse, coidando que o diñeiro non estaba demasiado seguro na casa, resolveu que conviría levalo o antes posíbel para Compostela. O sancristán da parroquia, Bieito do Folgar, alertou ao señor cura da presencia na zona de Vea dun grupo de bandoleiros liderados por un sonado bandido asturiano coñecido como O Fabián. A pesar da insistencia de Bieito de levar o diñeiro nun coche de cabalos, o crego xulgou máis discreto e económico que un pequeno grupo de veciños os levasen a pé aquela mesma noite.

Seis homes saíron a iso da media noite. Dous deles eran da Hervés, un da Sobrada e o resto de San Ildefonso. O que levaba o fardo era un tal Xan García, un home honrado e íntegro, moi respectado en toda a bisbarra.

Despois dun bo percorrido, cando xa estaban chegando á Ramallosa, viron achegarse ao lonxe a dous homes de hábito, e pensaron que serían romeiros de regreso á súa terra. Cando chegaron a onda eles, o máis vello, un home de barba branca e un pouco rubio de cara, faloulles deste xeito:

-Boas noites, meus señores, desculpen que os interrompa pro importaríalles dicirme a onde se dirixen nunha noitiña tan fresca?

-Por suposto que non. Somos veciños da parroquia de Troáns, aló en Cuntis, e imos a Santiago por encarga do noso abade, a levar o diñeiro das bulas –respondeu Xan confiadamente.

-Home, pois precisamente eu son Carlos Bernal, cóengo do Bispado de Santiago, e este home que me acompaña é persoa de confianza da nosa institución. O propio bispo mandou que viñésemos ao seu encontro e que nós mesmos levásemos, como é costume, eses cartiños tan precisos para a causa cristiá.

Ao escoitar Xan ao bondadoso vello non dubidou un instante.

-Tomen, pois, señores os cartos que máis seguros estarán nas súas mans, e ademais así aforraremos un bo treito de camiño. Mais supoño que me darán vostedes algún tipo de recibo, pois o noso crego é home moi severo para estas cousas das contas.

-Non faltaría máis – dixo o tal Bernal- Por certo, sabe algún de vostedes ler?

-Non, señor.

-Cada ves millor -respondeu Bernal de xeito pícaro -E como se chama vostede? – dixo, collendo un papel e facendo nel un apuntamento.

-Chámome Xan García. Son home de moita sona na miña terra, como tamén o foi  meu pai e mais meu avó, que tamén levaban o mesmo nome. Saiba que aló en Troáns pode contar comigo para todo aquilo que precise…

Xan colleu a nota e regresou camiño de Troáns coa satisfacción do deber cumprido. Ao chegar á reitoral e contarllo todo ao abade, este,  encarnado de ira, púxose a berrar como se toleara.

-Que fixeches, papán? Se eu non tiña avisado a ninguén en Santiago de que iades aló! Déixame acó ese recibo!

O crego caeu ao chan esvaecido cando leu o papel, que dicía: “Juan de Juanes, de la parroquia de Troanes, dió el dinero de las bulas a dos malandranes.”

Juan de juanes

O reparto das troitas

 Isto sucedeu haberá uns setenta anos na aldea cuntiense de Vilar de Mato. Aló vivían dous curmáns, Eladio e Emilio, que a pesar de que eran moi distintos e de que sempre andaban a rifar, estaban sempre xuntos como se fosen uña e carne. O Eladio era o máis vello dos dous e, aínda que non era ben listo, tiña habilidades innatas para a arte da pesca.

Foi o caso que un día Emilio propúxolle ao seu parente ir botar unhas canadas ao Comeixe, e acordaron repartir a pesca a partes iguais ao final da xornada. Tal como era de esperar Eladio colleu moitas máis pezas que o seu curmán.

 Pero un trato é un trato. Para facer o reparto apuntouse axiña Emilio, que fora un par de anos á escola e sabía algo de cálculos.

-Unha pra min, outra pra ti e outra pra min… –contaba o máis novo en voz alta.

-Unha pra min, outra pra ti e outra pra min; unha pra min, outra pra ti e outra pra min…

E así até partillar coa súa peculiar pillaría un total de cincuenta e oito peixes. Ao rematar, mirando Eladio para un e outro monte de troitas, e ficando pampo ao ver que a parte do seu curmán avultaba ao menos o dobre da súa, dixo abraiado:

-Manda carallo, Milio!, se non chas vise contar pensaba que me enghanabas.

o reparto das troitas

Bibliografía:

CARVALHO CALERO, Ricardo, Historia da literatura galega contemporánea, ed. Galaxia (Vigo, 1975).

Fontes orais: Xoán Touriño Ferro

Ilustracións dos contos: Isidro Cortizo del Río

 

Marcos Seixo Pastor

Marcos Seixo Pastor

Profesor de Galego

Chámome Marcos Seixo. Aínda que a miña chegada ao mundo tivo lugar en 1959 na rúa de San Marcos en Lugo, na casa da miña avoa, fun concibido e criado en Navia de Suarna, onde pasei unha feliz infancia e a onde regreso cando menos dúas ou tres veces ao ano. Por mor da profesión do meu pai, estivemos vivindo en distintos concellos. Asentámonos finalmente en Cuntis (Pontevedra), onde vivo a día de hoxe na aldea de Castrolandín.

Fixen estudos de Filoloxía en Compostela e os últimos 16 anos fun profesor do IES Valle Inclán de Pontevedra, até a miña “xubilación forzosa por incapacidade” no ano 2016. Neste instituto coñecín aos compañeiros do grupo de teatro Argallada, algúns deles impulsores do blog devellabella, no que ando a colaborar con algún traballo.

A miña vida na actualidade segue a ser bastante activa, pois podo dedicar o tempo ás miñas moitas afeccións, entre elas escribir. Alén diso tamén son afeccionado á música tradicional, ás motos, sobre todo ás clásicas, a coidar as viñas, e tamén a nadar, podendo ser, no río de Navia

Blog

Fernández del Riego no río do tempo

máis artigos

♥♥♥ síguenos ♥♥♥

Fernández del Riego no río do tempo por Marcos

Fernández del Riego no río do tempo por Marcos

O 9 de xullo de 2022 o plenario da Real Academia Galega decidiu dedicarlle o Día das Letras Galegas do ano 2023 a Fco. Fernández del Riego (Vilanova de Lourenzá, 1913 – Vigo, 2010) como recompensa a toda unha vida de traballo incesante a prol do noso país e a nosa cultura.

Unha apaixonada laboura cultural e política

Mostra da súa actividade entusiasta foi o importante labor que desempeñou no eido organizativo desde o ámbito corporativo, político, xornalístico, literario, cultural… Foi membro do Seminario de Estudos Galegos, do Partido Galeguista, do consello galego de Galeuzka, da agrupación Ultreya, na que ostentou o cargo de secretario xeral…

Fdez del Riego

Xa na posguerra, sería fundador da editorial Galaxia (1950) xunto a Xaime Illa Couto, e da revista Grial, da que foi director, membro da Real Academia Galega, na que ocupou a presidencia entre 1997 e 2001. El mesmo sería promotor da idea de celebrar o Día das Letras Galegas, pois en 1963, xunto a Ferro Couselo e Gómez Román, propuxo a celebración desta xornada conmemorando o centenario da publicación de Cantares Gallegos de Rosalía de Castro.

Por estes tempos integrouse no Partido Socialista Galego (PSG), xunto a Xosé Manuel Beiras, e ocupou o cargo de Secretario Xeral, desenvolvendo unha intensa actividade política durante o tardofranquismo e a transición democrática.

Durante os seu anos en Compostela era un asiduo integrante dos faladoiros da librería Niké, así como os do café Suízo, os do Derby ou os do café Español, aos que acudían decote Luís Seoane, Arturo Cuadrado, Luís Manteiga, García Sabell, Maside, Cunqueiro, Bal y Gay, Dieste, Anxel Fole, Carvalho Calero, Colmeiro, Santiso Girón, Xoán Xesús, Manuel Antonio, Amado Carballo…

Cunqueiro, Fernández del Riego e Carballo_Calero

Cunqueiro, Fernández del Riego e Carvalho Calero

Nos tempos de estudante tópase cun axitado ambiente universitario, con protestas estudantís encamiñadas a que se impartisen aulas en galego e a que se asumise a necesidade da implantación de materias relacionadas coa realidade histórica, xeográfico, económica e cultural de Galiza. Demandas que se agudizarían coa chegada da República, cando a FUE (Federación Universitaria Escolar) compostelá, integrada por significados estudantes nacionalistas como Anxel Fole, Seoane, Xoán Xesús, Carvalho Calero ou o propio Fernández del Riego…, se pronun-

carné do PartidoGaleguista1932

Carné do Partido Galeguista 1932

cia con rotundidade: “O corpo escolar compostelán decrárase integramente en comuñón  co esprito do galeguismo que será o xerme da nova estruiturazón de Galiza dentro da República Federal Española”. Por estes anos tamén participa activamente nas asembleas da Asociación de Estudantes de Dereito, que sería a que achegaría un espírito máis combativo e comprometido ao movemento estudantil. Del Riego chega a ocupar a presidencia e desde ela exerce un papel destacado en numerosas mobilizacións estudantís.

Estivo presente durante a Asemblea de Concellos de 1932, e participou, arredor de sete meses despois, e agora exercendo un papel moi salientábel, na reunión do denominado Comité Central Pro-Autonomía de Galicia, que se formou en 1933 co fin de que se materializara o tan arelado como demorado Estatuto de Autonomía de Galiza. Nunha concorrida xuntanza, celebrada en Compostela o día 9 de xuño, acordan que o plebiscito teña lugar no mes de setembro dese mesmo ano, aínda que sen fixar o día exacto, que se determinaría nunha nova reunión do Comité Central. Presidiu a asemblea Manuel Insua, presidente da deputación da Coruña, por toparse en Madrid Bibiano Fernández Osorio Tafall. Asistiron Raimundo López Pol, alcalde de Santiago; Rodríguez Cadarso, reitor e deputado; Alonso Ríos, da Federación Agraria de Pontevedra; Poza Juncal, deputado de Acción Republicana; Arias Sanjurjo, polo Partido Radical; Ramón Martín Otero, pola Cámara da Propiedade; Álvarez de Neira, polo Partido Progresista; Adrio, polo Partido Radical-socialista; Alexandre Bóveda, polo Partido Galeguista; Álvarez Gallego, por El Pueblo Gallego; Xoán Xesús González, por Unión Socialista Galega; Fernández del Riego, por A Nosa Terra; Domingo Rozas, pola Comarcal Agraria; Xosé Carnero Valenzuela, por Irquierda Federal; e Castelao como deputado Galeguista.

Xuntanza do PG 1932

Dezanove de xuño de 1932. Xuntanza do PG. Entre outros, Ramón Vilar Ponte, Fdez del Riego, Antón Vilar Ponte, Plácido Castro, Otero Pedrayo, Ramón Rguez Somoza, M. Beiras, Manuel Lugrís, Castelao, Suárez Picallo, Maside e Alexandre Bóveda

As palabras do laurentino no xornal El Compostelano eran contundentes:

“Non queremos unha Galicia escrava, suxeita sempre a titorías alleas, separada sempre da vida civil; impotente para o seu rexurdimento; escrava dun caciquismo dono absoluto de vilas e aldeas (…) Chegou a hora de escoller entre una Galiza galega gobernada por galegos para ben da humanidade; ou unha Galiza sen alma, corpo podre, escravo do xugo de amor alleo, indigna da dignidade, eterna colonia política e eterna colonia espiritual doutras razas que nos desprezan.”

En marzo do 36 queda constituída a Sociedade de Escritores Galegos, na que será designado presidente Gonzalo López Abente; secretario xeral, Álvaro das Casas; secretario de actas, Francisco Fernández del Riego, e Aquilino Iglesia Alvariño, Roberto Blanco Torres, Xulio Sigüenza e M. Lustres Rivas como vocais. Esta asociación tivera o primeiro precedente en Ourense en agosto de 1930 no acto fundacional dunha entidade que non chegaría a ter unha grande operatividade real, a Asociación de Escritores Galegos. Á fronte estaba Otero Pedrayo, e como vicepresidente primeiro, segundo e terceiro, A. Villar Ponte, Castelao e Noriega Varela respectivamente.

O levantamento militar

Pertence Del Riego a unha xeración de galeguistas que pugnaron con fonda paixón pola emancipación do seu pobo, tanto desde a perspectiva política como cultural; unha xeración á que lle tocou vivir un dos episodios máis crueis da nosa historia, como foi o levantamento fascista de 1936, que se cebou especialmente neles, pois ao feito de seren grandes amantes da liberdade e a democracia, uníase a teimosa defensa da cultura e os sinais de identidade do seu país.

Unha paixón pola terra que levaría aos sañudos militantes da Falanxe a acabar coa vida de intelectuais como Alexandre Bóveda, Xaime Quintanilla, Ánxel Casal, Díaz Baliño, Xoán Xesús González, Xohán Carballeira, Roberto Blanco Torres, Lustres Rivas, Xosé Adrio Barreiro, Xacinto Santiago, Darío Álvarez Limeses, Bernardo Mato Castro… Máis sorte tiveron os que lograron esquivar a furia asasina fuxindo ao exilio, como no caso de Castelao, Maruxa Mallo, Alonso Ríos, Arturo Souto, Luís Seoane, Ramón de Valenzuela, Blanco Amor, Mariví Villaverde, Uxío Souto, María Casares, Delgado Gurriarán… E algúns, como no caso que nos ocupa, puideron permanecer na terra padecendo mil penalidades, e impedidos, ou ao menos moi limitados, para poder levar a cabo o labor intelectual para o que estaban destinados en prol do florecemento do seu país, o que comunmente chamamos exilio interior; tendo que soportar en moitos casos prisión, recrutamento forzoso no bando insurxente, arrepiantes procesos xudiciais, sancións económicas, embargos de bens, depuracións e inhabilitacións laborais, deportacións, tundas, vexacións, denigrantes cortes de pelo, insultos, rexistros domiciliarios, detencións, interrogatorios… Xohana Torres, Paz Andrade, R. Piñeiro, García Sabell, Pura Vázquez, Herminia Fariña, Carvalho Calero, Díaz Pardo, Gonzalo Adrio e un longuísimo etcétera…, forman parte da inmensa listaxe de intelectuais que, contra vento e maré, perseveraron na custodia da nosa cultura en condicións tan adversas como as que xeraron as autoridades apócrifas establecidas de xeito espurio pola ditadura franquista.

O 18 de xullo de 1936 produciuse o alzamento militar en África contra a legalidade democrática republicana. Coas primeiras novas, o propio día 18 constitúese o Comité de Defensa da República en Santiago, do que formou parte Fernández del Riego. Este comité estaba integrado polo socialista Fernando Barcia (presidente), o republicano federal Miguel Alcalde, o cenetista Celestino García, Cándido Sánchez (anarquista), o trotskista Luís Rastrollo (Unión Obrera), Rafael Frade (Izquierda Republicana), Modesto Pasín (comunista), Marcial Villamor (Partido Sindicalista) e Fernández del Riego polo Partido Galeguista.

A Guerra civil española supuxo para Del Riego, como pagamento ao seu inmenso labor en prol do seu país, a inhabilitación na docencia, séndolle arrebatada a súa praza de profesor de Dereito Penal na Universidade de Santiago de Compostela.

Nos primeiros intres do alzamento tivo que permanecer agochado un tempo tras ter noticia do asasinato dalgúns dos seus máis queridos amigos e compañeiros. Finalmente, optou por alistarse nas ringleiras do exército sublevado para así zafar dunha morte que intuía segura. Con todo abríuselle expediente, tendo que afrontar unha dura sanción e a inhabilitación para exercer cargo público.

Durante a posguerra o seu traballo clandestino en prol da democracia e o galeguismo comportou o seu arresto e reclusión durante un tempo até que o caso foi sobresido e foi posto en liberdade.

Ao rematar a guerra instalouse en Vigo desde onde seguiu a traballar na clandestinidade polo galeguismo nacionalista e a cultura do seu país desde múltiples iniciativas, asumindo os riscos que isto comportaba naqueles tempos. Na cidade olívica ocupou, nos últimos tempos, a dirección da Fundación Penzol…

Labor literario dun galeguista

É autor dunha vastísima obra, centrada sobre todo na cultura e na literatura galega, nomeadamente ensaios como a Historia da literatura galega (1951), Galicia no espello (1954), Dicionario de escritores en lingua galega (1990), O río do tempo (1990), A xeración Galaxia (1996)…

Cultivou tamén con acerto a narrativa: O cego de Pumardedón (1992), San Andrés de Teixido (1993), Na espera do amigo (1994)…

Como xornalista publicou tamén artigos en multitude de medios como El Pueblo Gallego, El Faro de Vigo, A Nosa Terra, Heraldo de Galicia, Amanecer, La Noche, Galicia, Galicia Emigrante, Raza Celta, Vieiros, Vida Gallega, Heraldo de Galicia, Nós, Grial, La Voz de Galicia…, ás veces empregando o seu propio nome e outras botando man de pseudónimos, especialmente durante o franquismo (Adrián Solovio, Adrián Soutelo, Salvador Lorenzana…).

O escritor na lembranza

Tiven a fortuna de coñecer a Francisco Fernández del Riego e de conversar con el en varias ocasións. Fun falar con el un par de veces no seu estudio na Porta do Sol en Vigo, na sede da Fundación Penzol, para documentarme sobre distintos aspectos da vida de escritores como Blanco Torres e Xoán Xesús González, aos que el coñeceu ben durante a súa mocidade, e dos que me achegou datos de grande interese para poder levar a cabo publicacións de carácter biográfico.

Abraioume a súa inmensa erudición e afabilidade. En 1998 partillei estrado con el, con Isaac Díaz Pardo, Mario Blanco Fuentes e J. L. Blanco Valdés, durante as xornadas dedicadas a Blanco Torres na Casa da Cultura de Cuntis, ás que o mestre achegou moitas luces sobre o autor e a súa época, co seu testemuñal e versado relato “Memoria dun gran escritor e bo amigo”, que sería publicado, xunto coas restantes intervencións, por Edicións Xerais.

Xornadas en Cuntis

Tamén puiden falar con el durante un xantar no Parador de Pontevedra, pois viñera dar unha charla aos alumnos do instituto Valle Inclán. Lembro moi ben aquela animada sobremesa con el e con compañeiros do centro, e sobre todo a vitalidade e a enerxía que desprendía aquel erudito octoxenario que rematou o banquete cun café só e un enorme xaruto.

Relendo, non hai moito, o seu fascinante libro O río do tempo, unha historia vivida –por certo, unha obra que non podo evitar que me evoque a El río que nos lleva de José Luis Sampedro e a recorrente imaxe literaria universal do río como símbolo da vida- topeime cunha información que me resultou moi grata, pois nela alude nunha breve reseña á recorrente estancia do laurentino na cidade de Lugo, cando era estudante, como hóspede do hotel Alicia, “(…) establecido na rúa San Marcos, a poucos pasos do instituto (…)”.

O certo é que esta alusión evocoume a miña propia “historia vivida”, momentos da miña infancia, aló polos anos sesenta, que recordo con moito agarimo e algo de saudade. O hotel Alicia, instalado na cidade das murallas no primeiro terzo do século XX, era propiedade dos meus bisavós Alicia Fernández e Manuel Crespo. Posteriormente, xa falecida a propietaria, foi reformado o predio e dividido en vivendas para os seus fillos. Nunha delas, a da miña avoa Mercedes, nacemos eu e mais os meus irmáns. Ademais de distintos momentos puntuais vividos nesta casa, conservo na memoria os anos 1969-1970 en que morei neste lar coa miña querida avoa mentres era alumno do grupo escolar Quiroga Ballesteros. Non puiden evitar que me viñera á cabeza o popular dito: “Que pequeno é o mundo”…     

Bibliografía e fontes hemerográficas:

MASCATO, Antón – CARREIRO, Pepe, Francisco Fernández del Riego. O home que valía por mil, ed. Galaxia, Vigo 2023.

MASCATO, Antón, De Compostela ao exilio interior, Albarellos Editora, Santiago de Compostela 1923.

FERNANDEZ DEL RIEGO, Francisco. O río do tempo, unha historia vivida, Ediciós do Castro, Sada 1990.

NICOLÁS, Ramón, Francisco Fernández del Riego. Vida e obra dun obreiro do galeguismo, Edicións Xerais, Vigo 2022.

El Pueblo Gallego, Vigo (1932-1933).

El Compostelano: diario independiente, Santiago de Compostela (1932).

Marcos Seixo Pastor

Marcos Seixo Pastor

Profesor de Galego

Chámome Marcos Seixo. Aínda que a miña chegada ao mundo tivo lugar en 1959 na rúa de San Marcos en Lugo, na casa da miña avoa, fun concibido e criado en Navia de Suarna, onde pasei unha feliz infancia e a onde regreso cando menos dúas ou tres veces ao ano. Por mor da profesión do meu pai, estivemos vivindo en distintos concellos. Asentámonos finalmente en Cuntis (Pontevedra), onde vivo a día de hoxe na aldea de Castrolandín.

Fixen estudos de Filoloxía en Compostela e os últimos 16 anos fun profesor do IES Valle Inclán de Pontevedra, até a miña “xubilación forzosa por incapacidade” no ano 2016. Neste instituto coñecín aos compañeiros do grupo de teatro Argallada, algúns deles impulsores do blog devellabella, no que ando a colaborar con algún traballo.

A miña vida na actualidade segue a ser bastante activa, pois podo dedicar o tempo ás miñas moitas afeccións, entre elas escribir. Alén diso tamén son afeccionado á música tradicional, ás motos, sobre todo ás clásicas, a coidar as viñas, e tamén a nadar, podendo ser, no río de Navia

Blog

Os caretos de Podence

máis artigos

♥♥♥ síguenos ♥♥♥

Donald Trump no concello da Estrada por Marcos Seixo

Donald Trump no concello da Estrada por Marcos Seixo

Corría o ano 1904 cando os dirixentes municipais do Concello da Estrada, na provincia de Pontevedra, puxéronse en contacto co arquitecto vigués José Franco Montes para levar a cabo unha ambiciosa obra arquitectónica, para a que contaban co apoio económico do “Americano”, como chamaban daquela a Gregorio Sanmartín de Baliñas y Camba, que fixera unha inmensa fortuna en Venezuela, validando dese xeito o importante papel económico que xogaron os emigrantes retornados, tamén denominados “indianos” ou “americanos”, que coas súas achegas económicas contribuíron substancialmente ao progreso dos seus concellos de orixe unha vez reinstalados no seu país.

O xa mencionado Franco Montes proxectou un inmenso edificio de inspiración histórica para a que axiña sería a flamante Casa do Concello estradense, e o contratista Juan Fontán y Fontán comezaría as obras no 1908, rematándose a fachada exterior en 1912.

Os planos iniciais en que se inspirou o proxecto tiñan un orzamento de perto de 900.000 reás, que incluía, entre outras instalacións, o cárcere municipal, un restaurante con terraza, parque infantil, sala de xogos, cinematógrafo…,  e foi desbotado finalmente perante a morte inminente do Americano a causa dun altercado nun prostíbulo do concello limítrofe de Cuntis e ás ríxidas trabas legais postas polos seus herdeiros. A causa da mingua económica a respeito do orzamento inicial optouse posteriormente, de mutuo acordo, por unha versión máis modesta dos planos por unha contía de tan só 132.165 reás.

O novo predio foi construído consonte a uns novos planos que simplificaban e retallaban en grande medida os iniciais, en 1912, tal e como lembra a inscrición emprazada na fachada posterior da casa consistorial, aínda que non se inauguraría até ben entrado o ano 1916.

Os primeiros planos, os orixinais, foron recuperados por un millonario estadounidense chamado Donald John Trump, que chegou á Estrada de incógnito en 2014 xunto con outros representantes dun grupo inversor de Miami e pagou por estes gráficos ao Concello a nada desprezábel cantidade de 1.000.000 de dólares. Da discreta visita do célebre empresario e político conservador norteamericano á Estrada, a única que fixo ao noso país ao longo da súa vida, queda constancia pola documentación relativa á compra dos famosos planos, que reproducirei en breve nun traballo aparte, e dúas fotografías do distinguido visitante no interior da casa consistorial estradense.

Donald Trump

Donald Trump no interior do consistorio da Estrada

Os planos materializaríanse en tan só tres anos, dando lugar a un establecemento hoteleiro de cinco estrelas, un dos hoteis más emblemáticos de Washington, o Luxury Trump International Hotel Washington D.C.. Este icónico edificio neorrenacentista abriría as súas portas durante a Presidencia de Trump. Para a súa construción contratou un arquitecto de grande prestixio, Arthur Cotton Moore. Trump investiu un total de 200 millóns de dólares nesta estancia de luxo de estilo neorrománico, que conta con 263 amplísimos cuartos. Está situado na avenida Pensilvania, a quince minutos da Casa Branca, no camiño entre a Casa Branca e o Capitolio. Todo parece suxerir a manifesta pretensión do empresario de anunciar o seu inminente salto á presidencia do país máis poderoso do mundo. Só para darse unha idea do nivel de suntuosidade deste hotel podemos indicar que o prezo da estadía nun dos cuartos máis normais é de perto de 1000 dólares a noite.

concello da estrada

Concello da Estrada

Hotel luxury

Hotel Luxuri Trump 2

O primeiro de abril van os burros a onde non teñen que ir

Marcos Seixo Pastor

Marcos Seixo Pastor

Profesor de Galego

Chámome Marcos Seixo. Aínda que a miña chegada ao mundo tivo lugar en 1959 na rúa de San Marcos en Lugo, na casa da miña avoa, fun concibido e criado en Navia de Suarna, onde pasei unha feliz infancia e a onde regreso cando menos dúas ou tres veces ao ano. Por mor da profesión do meu pai, estivemos vivindo en distintos concellos. Asentámonos finalmente en Cuntis (Pontevedra), onde vivo a día de hoxe na aldea de Castrolandín.

Fixen estudos de Filoloxía en Compostela e os últimos 16 anos fun profesor do IES Valle Inclán de Pontevedra, até a miña “xubilación forzosa por incapacidade” no ano 2016. Neste instituto coñecín aos compañeiros do grupo de teatro Argallada, algúns deles impulsores do blog devellabella, no que ando a colaborar con algún traballo.

A miña vida na actualidade segue a ser bastante activa, pois podo dedicar o tempo ás miñas moitas afeccións, entre elas escribir. Alén diso tamén son afeccionado á música tradicional, ás motos, sobre todo ás clásicas, a coidar as viñas, e tamén a nadar, podendo ser, no río de Navia

Blog

Os caretos de Podence

máis artigos

♥♥♥ síguenos ♥♥♥

Os caretos de Podence por Marcos Seixo Pastor

Os caretos de Podence por Marcos Seixo Pastor

A freguesía portuguesa de Podence, no concello de Macedo dos Cavaleiros, distrito de Bragança (Trás-os-Montes), posúe un singular entroido rural antiquísimo moi vencellado aos que festexamos na Galiza, o “entrudo Chocalheiro”, no que se materializan vellos ritos tribais de fertilidade, tanto no que atinxe á fertilidade da terra e da natureza, que axiña comezará a abrollar despois de meses de frío e improdutividade, como tamén á fertilidade da muller, que se manifesta en boa parte do cerimonial. 

Os “caretos”, que simbolizan o demo, son os personaxes principais e danzan arredor das mozas dando voltas, chimpos e berros, e baténdolles coas súas coletas e chocas (ou “chocalhas”), respectando unicamente ás “marafonas”, personaxe feminino deste entroido. Orixinariamente eran homes os que exercían este papel, pero hoxe xa non é raro ver nenos e nenas (os “facanitos” e “facanitas”) mais tamén mulleres ataviadas con estas vistosas vestimentas. A época do ano e o anonimato que lles outorgaba o disfrace permitíalles acenos, roces e apertas impensábeis no resto do ano especialmente nos tempos de maior rixidez moral, polo que durante os tempos da ditadura de Salazar chegou a estar prohibido este entroido.

Caretos

Mural

Os caretos van vestidos con traxes moi coloridos, con franxas elaboradas con flocos de la amarelos, verdes e vermellos, cunha carapucha rematada nunha especie de trenza do mesmo material e cores. Levan unha máscara de metal, coiro ou madeira e estrondosas chocas amarradas nos cintos.

Musicos en Podence

Músicos

desfile caretos

Tirando do carro

A representación ten lugar o “domingo gordo” e a terça feira do entroido ou “terça feira gorda”. Con todo tamén poden saír o domingo anterior ao domingo de entroido (o “domingo magro”), ou ocasionalmente calquera día desta época co obxectivo de sorprender ás mozas para achocallá-las. No comezo da xornada aparecen os caretos empuxando un carro de vacas pola aldea, enfeitada con murais alusivos a este ancestral entroido. Non falta nunca o acompañamento da tradicional gaita de foles así como o bombo e o tamboril.

Facanitos

Facanitos

Axiña comeza a “folía” a correr estrondosamente costa abaixo, berrando, dando espectaculares chimpos e facendo soar as chocas. Mesmo chegan a entrar nalgunhas casas para enredar(“ronda das casas”). Continúa logo a esmorga na praza, e aquí mistúranse os bailes coa xente, maliciosas picardías como petar nas portas das casas, parar nas tascas a tomarlle un vaso de viño (a “ronda das tabernas”),  botarlle a man polo lombo ás raparigas, voluptuosos movementos de cadrís golpeándoas coas chocas nas cachas (ao que chaman achocalhá-las)…  Polo serán faise a queimada e un desfile nocturno con fachos que remata na praza do pobo, onde lle prenden lume ao demo, que é un boneco de varios metros de altura, e bailan arredor del baténdolle co caxato para facer que salten muxicas.

Baixando a rúa
Queima do demo

Queima do demo

Por ultimo faise o “pregão casamenteiro” no que se aproveita para facer crítica social con carácter satírico, amplificando as súas voces por medio de grandes funís de engavexar o viño. Durante esta cerimonia apregóanse os casamentos inventados dos mozos e mozas da contorna. Ao día seguinte os mozos adoitan ir á casa das súas “noivas”, onde o “sogro” os ten que convidar a tomar o mata-bicho (café, augardente e petiscos).

Ademais do seu interese cultural e etnográfico este ancestral festexo foi acadando unha afluencia de visitantes extraordinaria nos últimos tempos, sendo declarado Patrimonio Cultural Inmaterial da Humanidade pola UNESCO no ano 2019.

cartaz do entroido
Festival do grelo

Convidados pola concellaría de cultura, os caretos de Podence estiveron presentes no entroido do concello de Cuntis en 2010.  Aquí fixeron unha animada representación durante a XIII edición da Festa do Lacón con Grelos.

 A partir deste ano en Podence tamén se comeza a facer un festival gastronómico que ten como protagonista o grelo. Desta visita faise eco Luís Filipe Rodrigues da Costa en Caretos de Podence: História, património e turismo, quen engade que o costume de facer a queimada está inspirada na Festa das Bruxas ou Sexta Feira 13, celebrada na vila portuguesa de Montealegre todas as datas do ano en que o día 13 cadra en venres (día de mala sorte). Mais sen dúbida a elaboración da queimada é unha influencia galega ao igual que o é o esconxuro que recitan mentres a remexen:

Caretos en Cuntis

“Sapos e bruxas, mouchos e crujas,

demonhos, trasgos e dianhos,

espíritos das eneboadas veigas,

corvos, pegas e meigas,

feitiços das mezinheiras,

lume andante dos podres canhotos furados,

luzinha dos bichos andantes, luz de mortos penantes,

mau olhado, negra inveja,

ar de mortos, trevões e raios,

uivar de cão, piar de moucho,

pecadora língua de má mulher

casada cum home velho.

Vade retro, Satanás,

prás pedras cagadeiras!

Lume de cadavres ardentes.

Mutilados corpos dos indecentes,

peidos de infernais cus.

Barriga inútil de mulher solteira,

miar de gatos que andam à janeira,

guedelha porca de cabra mal parida!

Com esta culher levantarei labaredas deste lume

que se parece co do Inferno.

Fugirão daqui as bruxas,

por riba de silvaredos e por baixo de carvalhedos,

a cabalo na sua vassoura de gesta,

pra se juntarem nos castelos de Montalegre.

Ouvide! Ouvide

os rugidos das que estão a arder nesta caldeira de lume.

E cando esta mistela baixe polas nossas gorjas,

ficaremos livres de todo o embruxamento

e de todos os males que nos atormentam

e deste frio que nos arrefece.

Forças do ar, terra, mar e lume,

do Larouco e do Gerês,

a vós requero esta chamada:

Se é verdade que tendes mais poder

que as humanas gentes,

fazei que os espíritos ausentes dos amigos que andam fora

participem connosco desta queimada!”

caretos

Caretos en Cuntis

caretos 2

Caretos en Cuntis

Reproduzo tamén un fragmento do referido traballo de Rodrigues da Costa:

(…) Da presença dos Caretos de Podence na Galiza, mais concretamente na povoação de Cuntis onde celebram o Entrudo com o prato “Lacón com Grelos” resultou na ideia de implementar um festival gastronómico alusivo ao grelo. Isto apesar de já haver um prato que era costume comer no Entrudo em Trás-os-Montes: as casulas secas com butelo. No entanto, por já haver um festival gastronómico do butelo em Bragança e um festival das casulas secas em Mogadouro, o presidente da AGCP escolheu o grelo como produto para um novo festival gastronómico que decorre nos restaurantes aderente do concelho durante o período carnavalesco. Apesar da introdução desde festival, os restaurantes e as famílias não deixaram de confecionar, também, as casulas secas e o butelo. Das festas de “sextafeira 13” de Montalegre, ou festa das bruxas, importou-se a “Queimada”. Trata-se de uma mistela (aguardente, açúcar, vinho branco, grãos de café, sumo de limão e maçã picada) que é incendiada antes de ser servida. Em Podence, foi introduzida recentemente como um “afrodisíaco” servido depois dos “casamentos de Entrudo” e antes do “festival de música tradicional”. Pela sua espetacularidade, a audiência facilmente se junta para ver e experimentar a bebida.”            

Marcos Seixo Pastor

Marcos Seixo Pastor

Profesor de Galego

Chámome Marcos Seixo. Aínda que a miña chegada ao mundo tivo lugar en 1959 na rúa de San Marcos en Lugo, na casa da miña avoa, fun concibido e criado en Navia de Suarna, onde pasei unha feliz infancia e a onde regreso cando menos dúas ou tres veces ao ano. Por mor da profesión do meu pai, estivemos vivindo en distintos concellos. Asentámonos finalmente en Cuntis (Pontevedra), onde vivo a día de hoxe na aldea de Castrolandín.

Fixen estudos de Filoloxía en Compostela e os últimos 16 anos fun profesor do IES Valle Inclán de Pontevedra, até a miña “xubilación forzosa por incapacidade” no ano 2016. Neste instituto coñecín aos compañeiros do grupo de teatro Argallada, algúns deles impulsores do blog devellabella, no que ando a colaborar con algún traballo.

A miña vida na actualidade segue a ser bastante activa, pois podo dedicar o tempo ás miñas moitas afeccións, entre elas escribir. Alén diso tamén son afeccionado á música tradicional, ás motos, sobre todo ás clásicas, a coidar as viñas, e tamén a nadar, podendo ser, no río de Navia

Blog

Hixinio Cambeses Carrera

máis artigos

♥♥♥ síguenos ♥♥♥

Hixinio Cambeses Carrera por Marcos Seixo

Hixinio Cambeses Carrera por Marcos Seixo

Foi un dos mellores e máis prolíficos músicos e compositores galegos da súa época, nomeadamente no que atinxe ao ámbito das bandas de música populares. Naceu no lugar de Cornide na freguesía de Antas (A Lama-Pontevedra) en 1900 no seo dunha familia humilde, sendo o máis vello de cinco irmáns, dous varóns e tres mulleres, amosando desde ben pequeno extraordinarios dotes musicais, que desenrola no ámbito familiar a carón do seu pai, Xosé Cambeses, que ao igual que o seu avó Gregorio Cambeses, formara parte da banda de Antas e tiña coñecementos na materia. Coñecementos que transmite tanto a Hixinio como ao seu irmán, que morre en plena infancia deixando a Hixinio privado dun grande compañeiro de xogos infantís co que ademais comezara a tanxer as primeiras melodías. 

Este feito suporá un forte golpe para o músico, que sempre foi unha persoa dunha grande sensibilidade; o que o levará a caír nunha severa depresión, que será algo así como un preludio das vivencias psíquicas que terá ao longo da súa existencia. Nesta primeira xeira concilia pois os primeiros estudos escolares cos musicais e as tarefas de aprendiz de carpinteiro, ás que ao parecer lles daba moito xeito. Este oficio serviulle para poder soster a familia a partir do intre en que morre o seu pai na emigración americana.

Hixinio Cambeses

A súa aprendizaxe musical é fundamentalmente de carácter autodidacta, mistura de talento natural, vocación, tenacidade e traballo entusiasta. Tocaba a maioría dos instrumentos da banda, mais cunha predilección especial polo bombardino.

Na freguesía natal, sendo aínda un mozo, crea unha escola de solfexo e en 1926 funda unha agrupación infantil, a Banda Celta, cun repertorio composto case exclusivamente por temas da súa autoría. De entre eles destaca o titulado “Ard’o eixo carballeira”. Desta banda sairán moitos e importantes músicos de banda.

Banda celta

Banda Celta de Antas

Banda de Ordes

Banda municipal de Ordes coa sua directiva en 1932. Hixinio Cambeses no centro da segunda fila

directivos da banda

A partir de aquí pasará a dirixir algunhas recoñecidas bandas de música galegas como a Agrupación Musical de Ordes, na que se incorpora en 1932 e a Banda de Viveiro en 1933. Axiña casa coa viveirense Xosefa Souto. Nesta etapa continua exercendo con intensidade o seu labor creativo como compositor, e irase consagrando como un verdadeiro experto na fusión de elementos tomados da música das bandas militares cos característicos do que denominamos musica culta e cun grande influxo da musica de raíz galega. Aínda que tamén crea pezas nas que dominan os ritmos e sons de moda no momento, nomeadamente os achegados de países afastados, vencellados a nós debido ao pulo da emigración americana.

Banda de Viveiro

Banda de Música de Viveiro, no período en que a dirixiu Hixinio Cambeses, nos anos previos ao tráxico 36

En abril de 1931 preséntase polo Partido Radical Socialista ás eleccións municipais que deron orixe á Segunda República. Pouco antes, e como mostra da súa maneira de pensar, publica en La libertad de Pontevedra un artigo titulado “¡La aldea despierta!”:

“Hace no muchos años apenas se escuchaba hablar de República en la aldea; la mayoría del pueblo creía que profesar el ideal republicano era ser un salvaje, un bandido,un hombre sin creencia alguna, según hacían creer los representantes del caciquismo. Los tiempos cambiaron. Hoy no es así, todo ciudadano, el más y el menos, llegó a convencerse de que la justicia y libertad del campesino está en manos del republicanismo y el socialismo (…) Aquellos tiempos de antaño se pudrieron completamente en que el infiel predicaba al pueblo haciéndole creer que su ideal era el más sano, prometiéndole carreteras, caminos vecinales, puentes, mil ofertas, pero al fin el cacique lo único que pretendía era el voto para conservar el poder (…)”

Topábase en Viveiro cando o 18 de xullo de 1936 se produce o alzamento militar fascista contra o goberno lexítimo da República. Comeza entón unha enxurrada de detencións que afectou intensamente á contorna persoal do músico, fervoroso esquerdista, republicano, agrarista e simpatizante do nacionalismo do Partido Galeguista, que decide organizar unha Comisión de Axuda aos Presos xunto co mestre e membro das Mocidades Galeguistas Xosé Gueimunde López; organización que será disolta en breve polo exército sublevado que detén a Hixinio Cambeses e suspéndeo de emprego e soldo como director da Banda de Música de Viveiro e profesor da Escola de Musica Municipal. Aínda que algunhas fontes apuntan a que estivo encarcerado na Illa de San Simón, ao parecer foi recluído na prisión de Monforte. Dous anos nos que, segundo el mesmo contaba, padeceu todo tipo de torturas, vexacións e aldraxes.

En 1942 élle levantada a inhabilitación e continúa o seu periplo como director de bandas; un labor duro e mal pago que implicaba moitos desprazamentos a pé para tocar lonxe da casa, atravesando dificultosos e longos percorridos. En plena posguerra marcha como director para a Banda das Nocedas de Monforte, na que permanece até que en 1944 se despraza a Cuntis, onde xa estivera brevemente nos anos 30, para levar de novo a batuta da Banda Municipal de Cuntis até 1948. Foi quizais o director máis importante que tivo esta banda. Compuña a maior parte dos temas que tocaba a banda. O máis popular era o pasodobre do “Zumba Loureiro”, aínda que todos os pasodobres dos pasarrúas eran da súa autoría e os mantiña sen títulos. Este home coñecía ben os seus músicos, e nos temas que compuña, procuraba cargar máis nos instrumentos mellor manexados (así adoitaba cargar nas trompetas en determinadas pezas). Ademais dada a teimosa perseveranza do director na necesidade de que os músicos non só conseguiran unha boa execución instrumental, senón que ademais procuraran manter sempre un aire marcial ben acompasado e coordinado ao desfilar; os pasarrúas resultaban dunha pasmosa vistosidade.

Banda de Cuntis

Banda de Música Cuntis con Cambeses

Banda de Cuntis

Banda de Cuntis con Hixinio Cambeses. Uniforme de verán

Os desprazamentos que non eran moi longos facíanos a pé. Mais tamén facían algúns a lugares afastados, mesmo a Portugal. Neste caso desprazábanse nun autocar das empresas locais El Rápido de Cuntis ou no Garrido.

Cambeses foi unha persoa moi innovadora, foi o responsábel de introducir as gaitas na banda. En Cuntis, terra con moita tradición de grupos de gaitas, había moi bos gaiteiros solistas polas aldeas, e Cambeses axudouse da súa destreza para introducir o instrumento tradicional na banda, como unha mostra máis da súa teima de incorporar elementos da tradición musical galega nas bandas de música. Desta maneira converteuse na primeira banda popular galega (non militar) que incluíu gaitas na súa formación. Pauta que tamén manterá despois na banda de Padrón. Incorporou tamén un novo uniforme de verán moi vistoso con sahariana e gorra branca.

Algún dos músicos desta banda aínda vivían cando comecei as miñas pesquisas sobre ela, e lembro que me contaban con paixón unha curiosa anécdota sucedida durante unha actuación en Redondela. Xa foran advertidos  por compañeiros da Banda de Mondariz, de que tiveran conta porque había xente con ganas de liorta. Alí presentáronse un grupo de matóns coa intención de rebentar a festa; algo que adoitaban facer con todas as bandas que actuaban en Redondela. Os primeiros en saltar foron o baixista Antonio Guerra e o gaiteiro Antonio das Gomas. Ao parecer houbo puñazos e pancadas de todo tipo, dados mesmo con atrís e algúns instrumentos. Este episodio fixo que foran coñecidos popularmente, como O Terzo Branco.

Nos descansos da banda, era costume que tocaran os gaiteiros sos coa percusión como un grupo independente. Lembremos a letra do que fora en todo Cuntis un pasodobre de grande popularidade:

 Somos de Róncalleopeito,

compañía Xan Fungueiro,

parentes de Carabuñas,

familia Zumba Loureiro.

Cantamos, aturuxamos,

temos cunchas e cuncheiros,

ferriñas e tamboriles,

foles, gaitas e gaiteiros.

Somos da vila de Cuntis,

onde a iaghua sae fervendo

e os chorros curan á xente

aínda que veñan morrendo

A sona que acadou a banda coa incorporación dos nove gaiteiros aumentou a rivalidade xa existente coa veterana Banda da Bragaña (na freguesía de San Fiz de Estacas, Cuntis), tal como se pon de manifesto nas coplas que estes lles cantaban para incomodalos:

Sodes da Banda de Cuntis,

sodes feitos de cartón,

se vos faltan as ghrileiras

non valedes un patacón.

A citada sección estaba integrada por nove gaiteiros: Roberto de Chaián (Moraña), Armando (de Trambosríos, Moraña), Antonio Mesejo “Pinón” e Manuel Mesejo “Pancho” (de Laxos), Pepe o Rapeiro (do Casal), Pepe das Ghomas (de Troáns), Avelino Martínez (da Hervés-Troáns), e os irmáns Xosé e Farruco Couto (de Troáns). Máis adiante, cando Pinón marchou facer o servicio militar incorporouse Xosé Fuentes, de San Martiño de Laxe (Moraña). Todos eles procedían da música tradicional e, como acontecía coa maior parte dos nosos gaiteiros, non sabían solfexo, tocaban totalmente de ouvido, o que supuña teren que facer un maior esforzo para memorizar as pezas. A popularidade da sección foi tal que son moitos os músicos que recordan unha ocasión en que coincidiron nunha actuación na Praza do Ferrol en Cuntis coa Banda Militar da 82 Munición de Vigo. Esta formación musical gozaba de gran prestixio en toda Galiza e contaba daquela con vinte e dous gaiteiros, todos eles soldados de remprazo. Segundo contan, o director da banda viguesa achegouse a Cambeses e díxolle: “Hixinio, se tivera os teus gaiteiros chegaba á fin do mundo”. Non foron estas as únicas palabras de admiración e alento que Cambeses recibiu de moitos dos músicos máis prestixiosos do momento polo feito de ter dado vida á primeira e a mellor sección de gaitas con que contaban as bandas da Galiza daqueles tempos.

En 1948, despois dun fugaz período dirixindo a banda de Monterroso, marchou para Padrón como director da Banda Municipal. Na vila de Rosalía cultivou como de costume moitas e rexas amizades, pois era un home que irradiaba un grande magnetismo, cunha personalidade entrañábel que deixaba sempre unha fonda pegada alá onde ía. Nestes anos seguiu indo decote a Cuntis, onde tamén tiña moitos e grandes amigos. Sufría manía persecutoria. Quedara tocado debido á presión e ao medo a que fora sometido despois do alzamento militar do 36, con continuas detencións, encarceramento, torturas, malleiras e sancións laborais e económicas. Vivencias que fixeron que se convertera nunha alma atormentada en debate permanente entre a creación e o sufrimento. Estando en Cuntis metíanselle cousas na cabeza, como que lle querían pegar ou matar. O certo era que lle tiña medo aos falanxistas e por iso, xa estando na banda de Padrón, cando ía a Cuntis paraba na fonda de Calveiro, pois era amigo de Baldomero Andrade, que militaba na Falanxe, e na súa casa sentíase máis seguro.

1933

Revista Ritmo ano V n 74 1933 15 novembro

ritmo 1934

Revista Ritmo ano VI n 90 1934 15 xullo

En 1949 quíxose suicidar cortando a xugular cun blíster de pastillas; despois guindouse desde o balcón da casa de Calveiro. Malferido, arrastrouse até a fonte da Praza das Árbores, onde foi topado ao amencer por Baños, o sancristán. Trasladárono axiña ao Hospital Provincial de Pontevedra onde, unha vez recuperado, aganouse cunha saba. Sen dúbida aínda que cos debidos matices teriamos que consideralo unha vítima mortal do franquismo.

Cambeses é autor de máis de duascentas pezas, entre as que salientan a xota Campanas de Oro, Unha noite no Santo CristoUna vez en La HabanaNosa Terra¡Adiós, para siempre!Zumba Loureiro, Arrenégote  demo, ¡Ard’o eixo carballeira!Cantigas d’a ríaE si mo deches foy no muiñoFlores de la calle, Cantigas da ría, Marcha republicanaUna tarde en Zaragoza… Esta última é mencionada en El Correo de Galicia e nalgún estudo posterior como El sitio de Zaragoza. Trátase obviamente dunha gralla involuntaria, pois como é ben sabido El sitio de Zaragoza é unha das  máis coñecidas obras do director, compositor e pianista Cristóbal Oudrid. Na súa produción tamén conta con moitas obras con ritmos postos de moda pola emigración: danzón, habanera, polca, tango, charlestón, balada…

Artigo Cambeses

A súa peza máis coñecida quizais sexa Unha noite no Santo Cristo, inicialmente composta para banda aínda que se popularizou como folk. Dela conservamos unha versión de Os Campaneiros de Vilagarcía de 1966, rexistrada no disco como tradicional, 4 anos despois (1970) aparece un arranxo manuscrito para banda de gaitas de Herique Otero e no 72 outra versión de Os Cruceiros. En 1980 aparece no disco O berro seco de Milladoiro a versión que se fará máis popular mesmo a nivel internacional, aínda que segue sen mencionarse o autor. Na actualidade contamos con versións desta peza interpretadas por artistas tan destacados como Carlos Núñez, Susana Seivane ou Liam O’Flynn. Tamén foi designada como Alborada da Lanzada. Hai quen suxire que debe de estar inspirada, máis que no Sto. Cristo da Lanzada, no de Cenlle (A Lama). Aínda que tamén podemos considerar que se trata da romaría do Santo Cristo de San Fins de Estacas (Cuntis), na que a veciñanza acompaña o Cristo en procesión pasando polo singular Vía Crucis formado por 14 cruces de pedra, unha festa moi arraigada, e á que asistía sempre Cambeses mentres estivo na vila termal dirixindo a banda municipal.

Aínda a día de hoxe segue sendo un músico venerado en todos os concellos polos que pasou, especialmente no seu concello natal, onde se mantén a tradición de que todas as bandas que van tocar fagan unha pausa no camposanto de Antas para tocar unha peza diante do seu sepulcro. O Concello da Lama erixiulle un monólito na súa memoria na praza da vila no ano 1999.

Recursos informáticos e bibliografía

LOURO JUSTO, María Erundina, Xosé Cambeses Carrera, “Un sancho con xestos de Quixote” en https://pontevedraviva.com/opinion/1686/hixinio-carrera-cambeses-sancho-quixote/?lang=es

CAMPOS DE LESTA, “Higinio Cambeses Carrera” en http://ordestories.blogspot.com/2017/01/higinio-cambeses-carrera.html

VILLAVERDE RUIVAL, Cristina, “Hixinio Cambeses, Humanista e compositor” en https://concellodalama.com/hixinio-cambeses-humanista-e-compositor/

ÍNSUA, Emilio Xosé. “Da tradición musical de Viveiro (V)” en http://ainsuadoinsua.blogspot.com/2016/10/

SEIXO PASTOR, Marcos, “Algúns casos relacionados coa represión en Cuntis” en http://www.blogoteca.com/cuntis/index.php?l=1&pag=1

SEIXO PASTOR, Marcos, “As bandas de música no concello de Cuntis”, A Taboada VI (Cuntis-Moraña, decembro 2002), pp. 7-32.

SEIXO PASTOR, Marcos, “Os nosos músicos. Gaiteiros de Cuntis: de Miguel da gaita e Pepe de Pedro aos Airiños de Cuntis”, A Taboada V (Cuntis-Moraña, xullo 2002), pp. 115-148.

Marcos Seixo Pastor

Marcos Seixo Pastor

Profesor de Galego

Chámome Marcos Seixo. Aínda que a miña chegada ao mundo tivo lugar en 1959 na rúa de San Marcos en Lugo, na casa da miña avoa, fun concibido e criado en Navia de Suarna, onde pasei unha feliz infancia e a onde regreso cando menos dúas ou tres veces ao ano. Por mor da profesión do meu pai, estivemos vivindo en distintos concellos. Asentámonos finalmente en Cuntis (Pontevedra), onde vivo a día de hoxe na aldea de Castrolandín.

Fixen estudos de Filoloxía en Compostela e os últimos 16 anos fun profesor do IES Valle Inclán de Pontevedra, até a miña “xubilación forzosa por incapacidade” no ano 2016. Neste instituto coñecín aos compañeiros do grupo de teatro Argallada, algúns deles impulsores do blog devellabella, no que ando a colaborar con algún traballo.

A miña vida na actualidade segue a ser bastante activa, pois podo dedicar o tempo ás miñas moitas afeccións, entre elas escribir. Alén diso tamén son afeccionado á música tradicional, ás motos, sobre todo ás clásicas, a coidar as viñas, e tamén a nadar, podendo ser, no río de Navia

Blog

Ao pé do alambique. A caña e os licores tradicionais galegos

máis artigos

♥♥♥ síguenos ♥♥♥