A proscrición do amor, da ledicia e do sorriso por Buenaventura Aparicio

A proscrición do amor, da ledicia e do sorriso por Buenaventura Aparicio

O amor é un dos temas favoritos da literatura e do cine. Este sentimento tan humano ten sido abordado desde diferentes enfoques. Na traxedia grega, Medea representa o amor desaforado que conduce á desesperación e a vinganza. Shakespeare, en Romeo y Julieta, formula unha historia de amor romántico levado ata as últimas consecuencias. Calixto y Melibea é a crónica de dous amantes apreixados polo erotismo e a paixón sexual.

No cine, o amor é o argumento central de numerosísimas películas. Un dos westerns míticos da época dourada de Hollywood é Duelo al sol. Dirixida por King Vidor e interpretada por Jennifer Jones, Gregory Peck e Joseph Cotten, conta a historia de Perla, unha mestiza enviada a vivir ao rancho do senador McCandless en Texas. Os dous fillos do senador, Jesse, educado e respectuoso e Lewton, impulsivo e pasional, dispútanse o seu amor. Baseada na novela de Niven Busch sobre o trasfondo do relato bíblico de Caín e Abel, tan do gusto do cine norteamericano. Duelo al sol é o relato dunha paixón destrutiva que se sublima coa morte. Memorable a escena final con dous actores en estado de graza.

El nombre de la rosa, a exitosa novela de Umberto Eco, máis coñecida polo gran público pola súa versión cinematográfica, é un relato de intriga sobre as mortes acontecidas nunha abadía do norte de Italia. O misterioso asasino, o monxe español Jorge de Burgos –o nome foi escollido por Eco pensando en Jorge Luis Borges- é o causante das mortes ao envelenar as follas do libro segundo da Poética de Aristóteles, dedicado á comedia como un medio de liberación. Para Aristóteles a risa é catártica, benéfica, incluso é recomendable como exercicio corporal. Galeno e todos os médicos desde entón, afirmarán o mesmo (risoterapia).

Sen embargo, para Jorge de Burgos a risa é subversiva porque neutraliza o medo, e sen o medo non pode haber fe. O libro, a Poética, podería incitar aos homes a perder o temor ao inferno e, sen medo ao demo, xa non hai necesidade de Deus. Velaí a cuestión: o medo como instrumento de control e de dominio.

A raíña da mitoloxía galega é a moura. Mouras que foron encantadas porque, nun acto de rebeldía, rexeitaron aos pretendentes que os seus proxenitores lles tiñan destinados para casar. A cerna do mito garda certa semellanza co de Eva, que foi castigada non por comer unha mazá, senón por tentar exercer –como a moura- o seu libre albedrío. O libre albedrío é o asunto capital que sempre aparece vinculado coa muller, liberdade que se lle nega para postular o seu control e submisión: “O que máis se teme da muller e a súa sexualidade…O que o home non posúe, o que escapa á súa capacidade, é o que debe ser controlado co maior coidado e eficacia ideolóxica: a muller como ser reprodutor e por isto como ben de intercambio” (Buxó Rey, 1988 : 61).

Nas aldeas as casas fortes exercían a restritividade sexual sobre as doncelas, a virxindade como moeda de cambio nos arranxos matrimoniais.

As mouras están encantadas, prisioneiras nun lugar afastado, ata que apareza o pretendente axeitado, un mozo afoutado –en realidade un heroe- capaz de confrontarse coa morte representada por un monstro, unha serpe, que é a moura coa sexualidade activa que o mozo ten que dominar (Aparicio Casado, 1999 : 342-347). Acadado isto, a moura trocarase nunha muller pracenteira e submisa que aportará fillos e riquezas á casa posibilitando, en ocasións, a orixe dunha liñaxe.

Non é doado –e os relatos así o testemuñan- que o pretendente culmine con éxito o desencantamento da moura. Ela é pagá, pertence a unha xente allea, estraña, cun modo de vida e costumes non recoñecibles. O mozo é cristián, arredado de todo o que comporta a mourería. Fronte a eles érguese o muro da intolerancia, dos prexuízos, das sospeitas sobre os foráneos, sobre “os outros”. Un fenómeno social que todos coñecemos ben porque, desafortunadamente, está moi vivo nas nosas sociedades.

Ese prodixio de sentido común que era o cervo de Cuñas, que durante moitos lustros observou o noso comportamento, facíase, incrédulo, estas preguntas: “Por que vos comen ou vos comedes tanto o coco! Se papades é gula; se trebellades, luxuria; se durmides, preguiza; se xurades en kazako porque o voso veciño é un pesado e non deixa de amolarvos, é ira; se un día vos saen ben as cousas e pensades polo baixiño <<son un tío/a caralludo/a>>, é soberbia…A humanidade, sen ter cargado con tanta culpa, con tanto pecado, non tería sido máis feliz?” (Aparicio Casado, 2018 : 119). Agora o cervo xa non di nin chío, o teñen abandonado, ao mellor por ser un librepensador. Os que pensan e van por libre, a algúns moléstanlles.

A risa, a festa, o amor, son pecaminosos, perturbadores. Por que algúns non queren que a xente sexa feliz? Porque se non controlan, ademais do pensamento, as emocións e os sentimentos non teñen o dominio e o poder absolutos que é a aspiración de todos os dogmáticos.

Liberdade, divino tesouro, cantos inimigos tes!

Bibliografía citada:

Aparicio Casado, B. (1999): Mouras, serpientes, tesoros y otros encantos. Mitología popular gallega, Cadernos do Seminario de Sargadelos, 80, Sada, A Coruña.

– (2018): O anticonto da Pedra do Cervo. O que a fada e o cervo calaron por ser políticamente incorrecto, Ab Origine, Pontevedra.

– Buxó Rey, Mª. J. (1988): Antropología de la mujer. Cognición, lengua e ideología cultural, Anthropos, Barcelona.

Buenaventura Aparicio Casado

Buenaventura Aparicio Casado

Doutor en Historia

Buenaventura Aparicio Casado é mestre e doutor en Historia. A súa tese doutoral El folklore en los yacimientos arqueológicos de Galicia acadou a máxima calificación de Apto Cum Laude por unanimidade.

Foi profesor titor nas facultades de Xeografía e Historia e de Ciencias Políticas e Socioloxía da UNED en Pontevedra, e profesor no IES “Chan do Monte”, de Mogor (Marín) ata a súa xubilación. Foi presidente do Grupo de Arqueoloxía “Alfredo García Alén”. Fundou e coordinou o Grupo de Investigación Arqueolóxica e Etnográfica “A Laxe da Irena” en Ponte Caldelas.

Impartiu máis dun cento de conferencias e é autor de 147 publicacións, entre elas 15 libros. Especialista en Arte Rupestre e en Antropoloxía, participou nas investigacións da Lanzada (2010) e do xacemento da Pedra do Cervo (2012). Colabora en programas de radio e en reportaxes da TVG.

Escritor de contos e ensaios, como investigador o seu interese se centra na mitoloxía popular e na etnoarqueoloxía dos gravados rupestres galegos.

Celtas ao revés

Xaculatoria laica

máis artigos

♥♥♥ síguenos ♥♥♥

Que nos queda? por Charo Valcárcel

Que nos queda? por Charo Valcárcel

Sei que este mundo dista moito de ser perfecto, quizais a perfección é algo inacadable e, por suposto, subxectivo. Porén a responsabilidade desa imperfección, subxectiva ou non, recae de forma incontestable en nós, os seres humanos, culpables do progresivo deterioro deste planeta que habitamos, culpables dunha convivencia inxusta e insolidaria, consecuencia da execución dun poder que corrompe e corrupto, dun afán insaciable de posuír máis e ser quen de levar a cabo os actos máis crueis e inhumanos… Por suposto, si, hai honrosas excepcións que por desgraza non acadan o peso e a forza necesarias para provocar o esvaecemento de todo o negativo que leva danando este noso mundo desde o principio dos tempos.

Pero sabemos que con mundo non nos referimos unicamente á colectividade humana que establece unha serie de relación sociais, económicas, políticas, culturais… Cando falamos de MUNDO referímonos tamén ao planeta que nos acolle, o planeta TERRA sen o cal toda esa colectividade non podería ter existido, falamos dun planeta do que para ben ou para mal, eu máis ben diría que o segundo, formamos parte. Como dicía, un planeta vítima das constantes agresións producidas por obra e graza dos seus habitantes.

incendio

Non sei o que nos quedará para seguir gozando das marabillas coas que, malia todo, aínda nos agasalla e non sei se quero sabelo.

O que si sei é que segue engaiolándome a observación da súa natureza, dos elementos máis colosais e dos máis insignificantes, todos grandiosos, sorprendentes, un regalo que fomos e somos incapaces de respectar e protexer como o ben prezado que son.

Só unha árbore é unha valiosa xoia neste mundo que empeza a agoniar, ver o sol poñéndose no horizonte, as folerpas de neve caendo de vagar, o voo das aves… Tantas e tantas cousas das que podemos gozar de balde! Todo é un agasallo que por formar parte do noso día a día non o valoramos como merece.

Que é o que falla? Acaso non se educa o suficiente no respecto á natureza? Sinceramente non creo que ese sexa o problema. É verdade que cando eu ía á escola apenas se nos concienciaba nestes temas, pouco ou nada. O termo “cambio climático” non entrara en escena, en realidade ata a década dos 80 non comezaron a ter visibilidade mediática as cuestións relacionadas coa climatoloxía e as súas consecuencias. Pero desde hai décadas, do que podo dar fe como docente que fun, si que se educa sobre isto, si que se sinalan as pautas de comportamento para contribuír a evitar ou polo menos a frear o proceso e que siga empeorando, pero como se soe dicir: “Non hai peor xordo que o que non quere oír”. E non falo da política sobre o cambio climático, de tantos cumes inútiles dos países máis poderosos do planeta que non son quen de chegar a un acordo realmente eficaz e definitivo, non, falo de nós, dos cidadáns de a pé, dos cidadáns anónimos que habitamos, SI, este planeta e que xa sufrimos, uns máis que outros, os efectos dese cambio.

devastación
praia

Este verán tiven ocasión de comprobar para a miña indignación e impotencia máis absoluta a falta de respecto cara aos espazos naturais protexidos coa que actúan moitos visitantes dos mesmos, ignorando e desprezando absolutamente as normas recollidas en infinidade de carteis que advirten sobre a súa especial protección e indican como se debe proceder e o que non SE DEBE FACER. E non só iso senón que ante a denuncia dese comportamento ás autoridades competentes a resposta é, case sempre, o silencio e a inacción.

Paréceme un claro exemplo da escasa ou nula concienciación que demostra unha parte importante da poboación ante a necesidade de coidar e protexer o planeta.

Que podemos esperar desta humanidade que prefire ver só o que lle interesa ver e negar o que é xa unha evidencia?, que prefiren vivir nunha ignorancia cómoda, permitida quizais grazas a seren uns privilexiados que aínda non se viron afectados no seu día a día polas graves consecuencias que desgraciadamente outros menos privilexiados si sofren?

Creo que non podemos ser transixentes cos que incumpren as normas e mesmo se burlan delas: “Bah, non é tan grave, que mal fai?”

SI, SI FAI MAL porque esas pequenas e non tan pequenas agresións sumadas a tantas outras danan o que é de TODOS e poñen de relevo a pouca querenza e respecto pola natureza que amosan moitos, e se a nosa comodidade e falta de responsabilidade co que é NOSO prevalece, que nos queda xa? Que nos queda cando as escasas medidas de protección que conseguen ser aprobadas se desprezan?

En ocasións coma estas recoñezo que perdo a fe, que acostumo a ter, no ser humano.

Este verán foi especialmente duro desde o punto de vista climatolóxico, consecuencia dun cambio climático irreversible seguramente.

Na recente Cume do 20 de setembro sobre a Ambición Climática da ONU celebrada na súa sede de New York o secretario xeral advertiu sobre que “a humanidade abriu as portas do inferno” facendo un chamamento urxente á acción para evitar os desastres climáticos antes de que sexa demasiado tarde. Tamén falou da tremenda inxustiza de que os países máis pobres son os que máis están sufrindo as consecuencias dunha crise climática que eles non provocaron.

Realmente, pregúntome, valen de algo estas advertencias da ONU cando quen máis contamina mantense á marxe destas desesperadas chamadas de atención? Non é xa demasiado tarde?

Estas inundacións, vagas de calor, furacáns, terremotos, erupcións, incendios… que arrasan e destrúen semellan a resposta dun planeta furioso ante as agresións recibidas, un planeta ao que xa lle estamos sobrando.

Charo Valcárcel Mato

Charo Valcárcel Mato

Profesora de Galego

Nacín nunha pequena freguesía da Estrada (Sta. Cristina de Vinseiro) hai 60 anos, pero xa levo trinta e cinco vivindo en Pontevedra, case tantos como os que traballei no IES Valle Inclán (trinta e dous), toda unha vida…

Estudei Filoloxía Hispánica, aínda que me presentei e aprobei as oposicións para profesora de Lingua galega e sempre exercín como tal, do cal me sinto e sentirei sempre moi orgullosa.

Formamos parte dun grupo de teatro de profesores (en activo e xubilados) que naceu no 2005 no seo do Valle Inclán, Argallada, e que está esperando tempos mellores para retomar a súa actividade.

Agardo que as miñas contribucións no blog devellabella sexan merecedoras do voso beneplácito ou, polo menos, non do voso desgusto.

A muller xabaril de Fina Casalderrey

Golpes de luz

máis artigos

Contacto

Ana Santos & De Vella a Bella

Hablemos ♥♥♥ No dudes en ponerte en contacto con nosotros, enviándonos un mensaje mediante el formulario siguiente.

Ana Santos & De Vella a Bella

♥♥♥ síguenos ♥♥♥

De igualdades fictícias por Domingos Antom Garcia Fernandes

De igualdades fictícias por Domingos Antom Garcia Fernandes

De igualdades fictícias

Domingos Antom Garcia Fernandes

As desigualdades econômico-sociais, jurídico-políticas e ideológicas se disfarçam sob formalismos igualitários entre os quais se destacam as múltiplas declaraçons de DD.HH.

Lembre-se que o Marx jovem escrivia que os DD.HH. nom som outra cousa que os direitos dum membro da sociedade civil burguesa, do homem egoísta separado da comunidade, a asseguraçom do individualismo, os direitos de privacidade.

Hoje fala-se uma e outra vez de transgressom dos DD.HH., embora incide-se muito pouco em que o sistema capitalista, de troca desigual, causa sempre e em toda parte a privatizaçom – separar os produtores de produto, apropriar-se uns poucos do trabalho da grande maioria, um processo que é naturalizado, como se houvesse uns pior dotados que tiveram de se submeter para aqueles que têm capacidade e inciativa, e que som chamados para liderar – . Nom se quer pensar na divisom em classes ou na razom da existência disses grandes proprietários. E há uma palabra mágica que se torna justificativa e defesa indiscutível: liberalismo.

igualdades

Está excluída e proscrita a palavra exploraçom e o seu lugar é ocupado pola cacarejada <<igualdade de oportunidades>>.

Em resumo: há pessoas despersonalizadas que parece que nasceram para trabalhar e uma pequena minoria que nasceu para comandar. Uns nasceram para vivir mal com o suor da sua testa, em quanto alguns com o suor dos que estám na frente.

Domingos Antom Garcia Fernandes

Domingos Antom Garcia Fernandes

Profesor de Filosofía

Domingos Antom Garcia Fernandes, nasceu em Hermunde-Pol,  na Terra Chá, a 21 de Janeiro de 1948. Freqüentou dez anos de estudos eclesiásticos no Seminário Diocesano de Lugo. Mestre de Primeiro Ensino pola Escola Normal de Lugo, licenciado e doutor em Filosofia pola USC. Foi professor de EGB e catedrático de Filosofia no Ensino Secundário. Membro fundador da Aula Castelao de Filosofia, da qual foi porta-voz e coordenador e na atualidade Membro de Honra. Foi professor de Antropologia Geral, História da Antropologia e Antropologia Económica na UNED de Ponte Vedra.
Foi professor convidado na Universidade de Vigo, em 2011, na docência da matéria de Ética e deontologia da comunicaçom audiovisual. Foi professor convidado na Universidade de Vigo, em 2018, na matéria de Sociologia: Sociedade, Cultura e Pensamento. Foi Presidente de Amig@s da Cultura de Ponte Vedra.
Foi professor de Filosofia e de Ética no Graduado Universitário Senior da Universidade de Vigo.
Imparte um curso de Filosofia, de carácter anual, na Biblioteca Pública de Ponte Vedra.
Co-autor de Antom Losada. Teoria e Praxis (1984), Reflexons sobre a vida moral (1995), A Ética na que vives (1995). Coordenador de Para umha Galiza Independente. Ensaios, testemunhos, cronología e documentaçom histórica do independentismo galego (2000). Co-participante en diversas colectâneas.
Participou como relator ou comunicador em numerosos congressos e jornadas com temas como a filosofía marxista, os NMSA, o estatuto e as funçons da Filosofia, a problemática nacional em relaçom com a questom ecológica, et cetera. Colaborou em diferentes jornais e revistas e prologou diversos livros.
Foi colaborador assíduo da publicaçom trimestral Abrente e da Abrente Editora, além de colunista de Primeira Linha em Rede, de Diário Liberdade e de kaosenlared.net.

Historia de vida

Contra a sacralizaçom da democracia…

máis artigos

♥♥♥ síguenos ♥♥♥

O ensino público de Pontevedra, canteira de ilustres por Anxo González Guerra

O ensino público de Pontevedra, canteira de ilustres por Anxo González Guerra

O ensino público sempre tivo boa prensa en Pontevedra, a diferenza de grandes cidades como Madrid ou Barcelona onde as familias que poden envían os seus fillos á privada. Isto vén de moito atrás grazas a xeracións de profesoras e profesores que mantiveron aceso o facho da calidade no ensino da Boa Vila. Algo de responsabilidade ha de ter nisto, logo, o profesorado xubilado que colabora en De Vella a Bella. Parabéns!

Todo o alumnado de ensino medio público ten a súa importancia. Pero por citar algúns ilustres, pasaron polo vello instituto Manuel Quiroga, Prudencio Landín, Perfecto Feijoo, Cobián Roffignac, Sánchez Cantón, Xerardo Álvarez Limeses, Loureiro Crespo, Carlos Sobrino, Filgueira Valverde, Antón Fraguas, Fermín Penzol, Ramón María Aller, Antonio Palacios, Daría González, Pío Cabanillas… Fíxense, que isto xa parece a listaxe das rúas da nosa cidade.

En 1963 o Instituto de Pontevedra dividiuse en Masculino e Feminino. E seguiron entrando grandes figuras, aínda vivas moitas delas. Eu vou seguir agora só polo Masculino, que en 1973 recibiu o nome de Sánchez Cantón. A razón única é que nel exercín de 1980 a 2015 polo que coñezo algo máis a súa historia. Entre os comezos dos 60 e os finais dos 70 pasaron polo instituto de don José Filgueira Valverde, o seu director, unha morea de persoeiros que destacan na actualidade. Políticos coma Miguel Anxo Fernández Lores, Mariano Rajoy e Tuco Cerviño. Xuristas como Cándido Conde-Pumpido e Luciano Varela. Escritores como José Antonio Durán, Víctor Freixanes e Luís Cochón. Pintores como Manuel Moldes. Arquitectos como César Portela. Economistas como Jaime Terceiro. Fotógrafos como Anxo Cabada.

Non fai falta que cite os méritos dos citados, presidentes da RAG, do Tribunal Constitucional, do Goberno de España, do Concello. E faltan ilustres alumnos pero eu vou falar só dos que teñen entrada na Wikipedia e alí figura que foron alumnos do Instituto. Perdoen a licenza pero como non son PTV non controlo moito as familias pontevedresas e hanme quedar fóra moitos.

Faltan na listaxe anterior, repito, mulleres coma Salomé Álvarez Blanco, a Presidenta do Consello da Cultura Galega Rosario Álvarez Blanco, a escritora Fina Casalderrey, ligadas ao Feminino, ao Valle Inclán, que deixo para que nolas cite alguén especialista neste instituto.

E xa desde os anos 80, cando eu me considero pontevedrés, a listaxe de alumnado wikipédico do Sánchez Cantón é ben longa e abrangue moitas profesións.

  • Alonso Barcia, Guillermo: xornalista e escritor. (A)
  • Álvarez Taboada, Carlos: animador de Polo Correo do Vento. (A)
  • Armenteros, Alicia: actriz de coñecidas series como O sabor das Margaridas. (A)
  • Ayán, Xurxo: arqueólogo e fillo de profesor do instituto.
  • Bará Torres, Luís: político e o inventor da Feira Franca. E o seu fillo Diego Bará Louro, poeta. O pai foi alumno o meu primeiro ano de profesor e o fillo o último, un ciclo completo. (A)
  • Cal, David: o medallista olímpico, alumno da sección de deportes.
  • Castro Rey, Paloma: avogada e política. (A)
  • Cuíñas, Teresa: xornalista da TVG.
  • Estévez, Adrián: administrador da Galipedia e moitas cousas máis. (A)
  • Jabois, Manuel: un dos xornalistas máis influentes na actualidade española. (A)
  • Luaces Méndez, María, cardióloga en Madrid. (A)
  • Malvares de Moscoso: músico-poeta. (A)
  • Mauricio Iglesias, Enrique: animador de Polo Correo do Vento.
  • Méndez, Sonia, directora de cine. (A)
  • Moldes, Diego: escritor. Un exemplo de familia wikipédica, ten entrada el, o seu pai Francisco Moldes (profesor no Sánchez Cantón), o avó José Moldes Castro (creador do primeiro automóbil deseñado e construído en Galicia), o bisavó Ángel Moldes Barreiro (empresario e político). Nada menos que catro xeracións de Moldes na Galipedia. (A)
  • Pardo, Pepa: avogada e política, filla de profesora do instituto. (A)
  • Quintía, Rafael: destacado antropólogo. (A)
  • Rielo, Pedro: xornalista moi coñecido da TVG. (A)
  • Varela, Julia: xornalista radiofónica de éxito en Madrid e filla de profesores.
  • Velasco, Cora: actriz e cantante.
  • Vórtice, Alexánder (Jesús Rodríguez): poeta e xornalista.
  • Xubín, Isaac (Isaac Fernández): escritor e tradutor. (A)

Marquei cun (A) aqueles dos que podo “fachendear” porque foron alumnos meus. Hai que presumir do que se pode.

E se os lectores coñecen alguén máis, famoso ou famosa, que foi alumno do Sánchez Cantón ou doutro instituto pontevedrés, anímense a facelo público, póñano nas redes, na Wikipedia, para que o ensino público de Pontevedra siga sendo visible. Centos de profesoras e profesores ao longo de moitos anos traballaron para facelo posible, meréceno.

Desde hai dous anos o IES Sánchez Cantón nomea unha madriña/padriño coñecida (que estudase no instituto, claro) para que acompañe unha promoción desde 1º da ESO a 2º BACH, que veña darlles a benvida en 1º ESO e se comprometa a darlles a despedida en 2ª BACH. O primeiro ano aceptou Manuel Jabois e o segundo Cora Velasco. E a Dirección convidoume a acompañar no acto a Jabois e Velasco, que máis pode pedir un profesor xubilado?

Longa vida ao ensino público de calidade na Boa Vila!

jabois
O alumno Manuel Jabois dedícalle un libro ao profesor Anxo González (2021)
Cora Velasco
O xubilado Anxo e a Vicedirectora Verónica con Cora Velasco o día do seu acto como madriña da promoción de 1ºESO do Sánchez Cantón (2022)
Anxo González Guerra

Anxo González Guerra

Profesor de Galego

Son Anxo González Guerra. Crieme entre Trasar de Carballo e a Cervela, lugares da montaña luguesa. No Seminario tiven de profesor ao mestre das etimoloxías Nicandro Ares, no Instituto a Alonso Montero, no Colexio Universitario a Anxo Tarrío e na Facultade de Filoloxía a Carvalho Calero. Terán algo que ver en que sexa un dos integrantes da 1ª promoción de Galego-Portugués?

De xaneiro de 1980 a abril de 2015 fun profesor de Lingua Galega e Literatura no IES Sánchez Cantón onde tiven alumnos e alumnas marabillosos. Desde 2005 Vitoria Ogando e mais eu fomos poñendo materiais na Internet: ogalego.eu. E seguimos de xubilados.

Alá na miña terra da infancia aos xubilados dáselles por traballar unha ribeira ou un morteiro. A min dáseme por cousas de lingua e literatura, alí onde queiran escoitarme. A cabeza non para, non convén estar ocioso.

Viaxar a Portugal

Décima liçao de Portugués

máis artigos

♥♥♥ síguenos ♥♥♥

Identidad & Libertad por Luis Palomo Molano

Identidad & Libertad por Luis Palomo Molano

   ¿Qué es nuestra identidad? A primera vista, parece algo sencillo ; pero si reflexionamos un poco sobre ello, no lo es. Y no lo es por diferentes razones. La primera, que lo que llamamos “identidad” es algo cambiante : tal como dijo Heráclito, “el mismo río, nunca es el mismo”. Esta aparente contradicción, la explica muy bien la conocida frase de Ortega y Gasset : “yo soy yo y mi circunstancia”. Efectivamente : no sólo cambiamos nosotros a cada instante, sino la circunstancia. Es fácil, pues, deducir de ahí que nuestra actividad endógena y nuestra conducta son una función de la interacción de todo ello, según confluyan en cada momento. No obstante, es verdad que -como también el río heraclitiano- hay ciertos componentes que, en principio, son estables. Tales elementos, en la personalidad humana, se llaman “rasgos” ; y tales rasgos, en cada individuo, tienen un determinado grado de estabilidad, de solidez. Una solidez que, en una suerte de continuum, puede ir desde una fragilidad casi absoluta hasta una robustez casi inquebrantable. ¿Por qué digo “casi”? Porque , como todos sabemos, hay determinadas circunstancias que, llegado el momento, rompen tal inquebrantabilidad en casi todos los humanos : de ahí la expresión popular “todos tenemos un precio”. Véase, como botón de muestra, los “generosos” sobornos ; o la madre que accede a cualquier tipo de chantaje para evitar la muerte de su hijo, por ejemplo ; o cómo diferentes técnicas de tortura llegan a desintegrar las defensas de las personalidades más robustas.

    El habitáculo permanente de la identidad, es la memoria. La memoria, conformada por la “reverberación” de los diferentes acontecimientos de nuestra vida -que, a su vez, han sido filtrados por nuestra “plantilla” selectiva y que, por otro lado, van siendo modificados en el transcurso del tiempo- es algo así como el conjunto de los materiales constructivos ordenados de una determinada manera de un edificio ; materiales que, en este caso, han ido construyendo nuestra “personalidad”. ¿Qué seríamos sin memoria…? Tal y como ocurre en el Alzheimer, el envase cognitivo de nuestro organismo se vaciaría de contenido y quedaríamos reducidos a mera materia vegetativa.

En la construcción de nuestra identidad, hay muchos grados y factores de complejidad que -contrariamente a lo que se cree vulgarmente- la determinan. En primer lugar, la herencia genética. En segundo lugar -como decíamos- las circunstancias concretas en que nos hallamos : geográficas, sociales, culturales, familiares, etc., etc., etc. : ¿no hay una determinación diferente, por ejemplo, para alguien que haya nacido en Irán que para alguien que haya nacido en Toledo ; para alguien que haya nacido y crecido en una familia bien estructurada y pudiente que para quien haya tenido la mala suerte de nacer en otra desestructurada y pobre? En tercer lugar, la influencia del inconsciente : la neurobiología, confirma cada día con mayor precisión y fiabilidad cómo la conducta está determinada en buen parte por factores inconscientes, aunque ya desde “antiguo”, muchos autores hablaban de tales determinantes : Leibniz -por ejemplo- hablaba en parte de “tendencias en parte inconscientes” ; Hegel, se refería a la “libertad” como el reconocimiento -en última instancia- de la necesidad ; y, más recientemente, Freud dijo, muy acertadamente, que “el indeterminismo, la creencia en la libertad psíquica, es absolutamente anticientífico y tiene que ceder el camino a un determinismo que gobierna hasta la vida mental”. También Spinoza advirtió de que “tenemos la ilusión de la libertad porque tenemos consciencia de nuestros deseos, pero no de los motivos de nuestros deseos”.

    No obstante, tanto Spinoza como Freud y también Marx, creen posible superar este determinismo a través del conocimiento y el esfuerzo. Para ellos, teoría y práctica, interpretación y cambio, son inseparables (método dialéctico) ; para alcanzar la “salvación” (libertad), pues -según ellos- hay que conocer la “teoría” verdadera. Y, para ello, es necesaria la acción. Yo, sin embargo -aunque os resulte muy contra-intuitivo- no comparto tales tesis, en un sentido profundo. Me identifico -desde antes de conocerla, hace ya muchos años- con la concepción skinneriana (B.F. Skinner) del psicólogo neoconductista -en mi opinión- más importante de la Hª de la Psicología : cada instante retroalimentativo del permanente feedback organismo-conducta-medio, está determinado irreversiblemente por el anterior. Lo que alcanzamos en cada instante, pues, es sólo una libertad “superficial”, aparente, porque -cualquiera de tales instantes- es, realmente, el producto de una serie de concatenaciones biográficas que -si las analizásemos con una minuciosidad “microscópica”- lo veríamos como un resultado absolutamente inevitable de lo anteriormente sucedido.

¿Cómo, pues, llegados a este punto, podemos hablar de “libertad”? Grave cuestión, que “diseccionaré” minuciosamente desde mi perspectiva, si ha lugar, en otra ocasión. Me limitaré ahora a reincidir en intentar esclarecer, en la medida de lo posible, qué es la “identidad”. A mi juicio, la identidad -al igual que lo es también la conducta- es la interacción existente, en un espacio temporal determinado, de una serie de variables que podríamos sintetizar, como decíamos al principio- en tres, que podemos identificar en un paradigma “biocognitivo-conductista-social”. Es decir : organismo, respuesta y circunstancia. Nadie puede afirmar con absoluta rotundidad aquello de “de este agua no beberé”, incluso personas con unos valores (rasgos) firmemente “anclados e inamovibles”. De ahí, entre otras muchas cosas, la desconfianza que nos generan determinados contextos, como -por ejemplo- el político, donde cada día vemos corromperse a personas respecto de las que, antes, hubiéramos puesto la mano en el fuego por su integridad ética.

En suma : la identidad, no es una “foto fija”, sino más bien un film que -aunque con diferente grado de estabilidad en cada persona y en cada momento- está influenciado por múltiples factores ; factores que -según qué caso- pueden contribuir a un menor o mayor grado de imprevisibilidad en la conformación mental y conductual ; vectores ambos -como decía- imbuidos por el espejismo de la “libertad”.

Fdo.: Luis Palomo Molano. 23/07/2023

Luis Palomo Molano

Luis Palomo Molano

Breve semblanza.
Luis Palomo Molano. Nací en Plasencia (Cáceres), estudié Psicología en la Universidad Autónoma de Madrid y me especialicé en Psicología Clínica en la E. de Psicología y Psicotecnia de la Universidad Complutense de Madrid.
Muy interesado en la temática psicosocial -dada la estrecha relación entre lo individual y lo social- y las desigualdades, realicé un Máster de Gerencia de Servicios Sociales en la Universidad de Extremadura de dos cursos académicos, además de otra variada formación en el mismo ámbito.
Mi actividad laboral ha sido diversa : deficiencia mental en INSERSO (hoy, competencias ya transferidas a las comunidades autónomas) ; marginación social, en CÁRITAS, ALDEAS INFANTILES SOS (en la Aldea del barrio tinerfeño de El Tablero), etc. ; dirección de programas formativos y laborales de Atención Sociosanitaria a personas dependientes en el ámbito privado e institucional, Inadaptación de Menores, etc. ; Psicología Clínica, etc. Mi principal ámbito laboral, ha sido el de los Servicios Sociales, particularmente en programas de Familia e Infancia y en Dependencia.
Durante un tiempo, colaboré con los diarios regionales “Hoy” y “Extremadura”, como articulista sobre temas básicamente profesionales, referidos -en general- a la Comunidad Autónoma Extremeña.
Luis. 11/10/2022

Psicopatología: De la etiqueta a la comprensión

máis artigos

♥♥♥ síguenos ♥♥♥

Machismo e punto por Charo Valcárcel Mato

Machismo e punto por Charo Valcárcel Mato

Hai uns días atopei, navegando pola rede, un artigo moi interesante publicado en La Nueva Crónica, un diario leonés de información xeral, titulado: Micromachismo versus Macromachismo, artigo cuxa lectura recomendo e que me fixo reflexionar sobre esta cuestión do xogo dos prefixos micro e macro, xogo que me resulta un tanto cómico, a verdade, un querer rizar o rizo e non chamar as cousas polo seu nome: machismo e punto.

Pois falando de machismo pregúntome por que a unha parte da poboación, fundamentalmente masculina, lles custa aínda tanto recoñecer o mérito de mulleres con talento que grazas ao seu esforzo e a non renderse fronte ás dificultades e as trabas que a vida lles vai colocando no seu camiño conseguen chegar arriba e acceder a postos antes reservados única e exclusivamente aos homes.

É moito menos frecuente, por non dicir inexistente, que se cuestione o ascenso ao poder dun home que o dunha muller. Ela será unha “trepa” á que non lle importa pisar a outros/as para acadar os seus obxectivos. E eu pregúntome, se aínda no caso de que así fose, se xulgaría da mesma maneira se o fai un home.

Viñeta de la campaña ’En ciencia también pasa’, de Javi Royo y Creaf
Viñeta da campaña ’En ciencia tamén pasa’, de Javi Royo e Creaf

Cuestionarase así mesmo a súa valía profesional chegando a insinuar o peso que no seu ascenso puido ter o seu suposto atractivo, cando o hai, ou outro tipo de manexos, cando non o hai. Botaráselle en cara o seu coidado estilismo, cando o ten, facendo burla do mesmo e presupoñendo a importancia excesiva que ela mesma lle outorga, ou ,se non o ten, a burla virá precisamente por non telo, e mesmo pode ser cualificada de marimacho. Inaudito!

Este tipo de críticas e ataques obviamente son moito máis frecuentes cando as vítimas son mulleres que acadan postos de relevancia política, social, económica, cultural… mulleres intelixentes ás que, por deus!, non se lles ocorra aínda por riba coidar a súa imaxe -ou descoidala, segundo os casos-!

Pregúntome tamén se estas mulleres deben autocensurarse para non ser atacadas, deben renunciar a determinados estilismos para pasar inadvertidas e non ser xulgadas como frívolas e superficiais ou, de ser o caso, como todo o contrario. Cantos homes importantes en idéntica situación son reprobados polo mesmo? Eu diría que moitos menos, e, desde logo, non se utiliza igual ton, nin iguais críticas.

Realmente maduramos como sociedade? Superamos os prexuízos machistas nos que fomos educados a maioría, nos que, desgraciadamente, aínda se segue educando en boa medida? Eu diría que non cando para atacar unha muller que se dedica á política e que lexitimamente aspira, como calquera outro candidato, a ser presidenta dun país aínda temos que ler algunhas críticas que non se paran a cuestionar o seu programa, ou a súa ideoloxía con argumentos lexítimos senón que atacan o seu peiteado, a súa vestimenta, a súa maquillaxe…, acusándoa de fachendosa, de frívola, e, por suposto, de “trepa”, non vaia ser…

Estamos no século XXI, si, pero eu non podo deixar de lembrar certos textos de Rosalía de Castro da segunda metade do século XIX nos que denunciaba o desprezo e ataques que recibían as mulleres cultas daquela sociedade cando, ilusas elas, pretendían falar cun home de igual a igual, e menos en público, se non querían ser vilipendiadas e anuladas, chegando a aconsellar as mulleres do seu tempo a limitarse a cumprir co seu papel de esposas e nais, que era o único que se esperaba delas, a non pretender destacar nunca entre os homes. Precisamente esas ofensas, desprezos e anulación pública foron as que ela mesma sufriu por atreverse a tanto.

De verdade estamos ante comportamentos similares en pleno século XXI?

Por que as mulleres seguen necesitando xustificar a súa valía constantemente?, por que aínda segue sendo noticia que sexan condutoras de autobús, de trailers, bombeiras, albaneis, estupendas xogadoras de fútbol, árbitras, xefas de obra, etc., etc.? Por que aínda é unha materia pendente aceptalas plenamente en traballos tradicionalmente reservados aos homes?

Pero aínda hai máis… e que sucede cos homes que se afastan dos postos considerados convencionalmente ”masculinos” para elixir os que a sociedade machista e involucionada atribúe ás mulleres?

Cantas familias terán sido vítimas de conflitos provocados polo fillo que non quere estudar Dereito porque o que lle gustaría de verdade é ser bailarín? Cantos terán claudicado ante a tráxica reacción dos pais? (léase, sobre todo, pai)

Por que tendemos a etiquetar estes homes co prototipo de “afeminados”, “mariquitas” e cousas peores?

E que quizais aínda non estamos preparados para aceptar que homes e mulleres somos persoas cos mesmos dereitos e deberes, e que os oficios e profesións non son unha cuestión de sexo senón de capacidade e aptitude.

Estamos falando aquí de micromachismos? Coidado, porque ás veces non é doado distinguir onde remata o micro e empeza o macro, talvez porque beben da mesma fonte.

O dito: machismo e punto.

Charo Valcárcel Mato

Charo Valcárcel Mato

Profesora de Galego

Nacín nunha pequena freguesía da Estrada (Sta. Cristina de Vinseiro) hai 60 anos, pero xa levo trinta e cinco vivindo en Pontevedra, case tantos como os que traballei no IES Valle Inclán (trinta e dous), toda unha vida…

Estudei Filoloxía Hispánica, aínda que me presentei e aprobei as oposicións para profesora de Lingua galega e sempre exercín como tal, do cal me sinto e sentirei sempre moi orgullosa.

Formamos parte dun grupo de teatro de profesores (en activo e xubilados) que naceu no 2005 no seo do Valle Inclán, Argallada, e que está esperando tempos mellores para retomar a súa actividade.

Agardo que as miñas contribucións no blog devellabella sexan merecedoras do voso beneplácito ou, polo menos, non do voso desgusto.

A muller xabaril de Fina Casalderrey

Golpes de luz

máis artigos

Contacto

Ana Santos & De Vella a Bella

Hablemos ♥♥♥ No dudes en ponerte en contacto con nosotros, enviándonos un mensaje mediante el formulario siguiente.

Ana Santos & De Vella a Bella

♥♥♥ síguenos ♥♥♥