Ollada a sanidade por Jorge Nogueira

Ollada a sanidade por Jorge Nogueira

Ollada a sanidade

Jorge Nogueira

Estamos afeitos oír que en España temos un gran sistema sanitario, dos mellores. Podería ser.

 FORTALEZAS

A esperanza de vida está entre as máis alta de Europa e do mundo. De todas as maneiras, o COVID-19 provocou moitas mortes, retrocedendo a esperanza de vida desde os 84 anos do 2019 ata os 82,4 anos na pandemia (2020).

A Organización para a Cooperación e o Desenvolvemento Económico (OCDE) ponnos como un dos sistemas sanitarios máis eficientes, tendo en conta factores importantes: menor número de ingresos hospitalarios evitables (infarto ou diabetes) o que aforra custos e saturación hospitalaria, ademais de contribuír ao benestar dos pacientes. A clave disto era a atención primaria, onde os cidadáns tiñan  un seguimento próximo e é onde se pode desenvolver a medicina preventiva e o traballo de enfermería neste tema.

No noso país temos unha taxa de menor mortalidade evitable e débese aos sistemas de prevención (somos dos países europeos onde máis mulleres fanse unha mamografía anual para detectar o cancro de mama, por poñer un exemplo). De feito, España era en 2019 un dos países con menor mortalidade previsible por doenzas como o cancro de pulmón, enfermidades do corazón ou vinculadas ao alcol e tratables, como o cancro de mama ou colorrectal, etc.

Tamén estamos nun dos países onde a xente máis confía no sistema sanitario, así antes de a pandemia, xa se rexistraba un das maiores porcentaxes de poboación de máis de 65 anos vacinada contra a gripe. Isto tivo unha repercusión fundamental no éxito da campaña de vacinación contra a COVID-19, onde o antes aprendido da atención primaria, tan bo resultado está a dar ano a ano.

Estamos dentro dos países coa sanidade máis universalizada, onde hai menos necesidades insatisfeitas de exame médico debido a razóns económicas, xeográficas ou de tempo de espera.

De novo, a OCDE compara datos do 2019 e desde entón, o número de asegurados creceu en dous puntos, o maior ascenso en dous anos na última década. Hai que ter en conta que o 24,4% da poboación ten unha póliza privada, ao redor dun millón de persoas máis que antes de a pandemia.

O ter unha boa esperanza de vida e unha das taxas de mortalidade evitable máis baixas, e os outros factores explicados fala dunha sanidade que resultan eficaz.

confianza médica

FINANCIAMENTO

Como se explica todo isto, a pesar da falta de investimento no sector sanitario?

A OCDE apunta que, en España, aínda que é dos países que menos inviste en sanidade por habitante, o informe do 2020, remarcaba que o sistema sanitario español era máis eficiente que outros.

No 2019 a media da UE era do 7% do PIB, e o gasto sanitario público en España do 6,0% do PIB.  Eurostat cifraba que o gasto sanitario per cápita no noso país é un 15% inferior á media dos países da Unión.

O gasto sanitario, España está agora na media europea, se se toma en conta a porcentaxe do PIB: 10,7% fronte ao 10,9% europeo. Con todo, se se elabora unha clasificación de gasto por habitante, pasa á parte media da táboa, con 2.588 € por persoa, lonxe dos 3.159 € de media na Unión Europea e moi lonxe doutros países como Reino Unido, Francia, Alemaña ou Suíza. Os países que se atopan por baixo son, en xeral, aqueles que partían dunha situación económica e social máis complicada nas últimas décadas.

OS PROFESIONAIS DA SANIDADE

No que toca aos profesionais, “Os recortes á sanidade non só afectaron ao sistema senón ao seu persoal, que ten unha alta porcentaxe de síntomas de “burnout” (“queimados”, desgastados), di Tomás Cobo Castro, presidente do Consello Xeral de Colexios Oficiais de Médicos de España (CGCOM). “O baixo salario é un problema que desgasta á profesión médica. Sobre todo, cando se comparan aos soldos dos seus homólogos noutros países”.

Algúns son máis pesimistas: “Vendéusenos que a sanidade española é das mellores do mundo, pero non é verdade. É un desastre”, afirma Javier Ruiz, colaborador xurídico da Agrupación Sanitaria Española ASAES, unha organización de carácter sindical que ten como obxectivo terminar coa situación de precariedade laboral. “Temos aos mellores profesionais, pero non o mellor sistema”.  Como vai ser o mellor sistema o que abusa da vocación e entrega dos seus profesionais?”, pregúntase este avogado. “Temos médicos con contratos precarios ata a idade de xubilación”

O CGCOM e a Confederación Estatal de Sindicatos Médicos (CESM), realizaron a Enquisa sobre a situación da profesión médica en España. Un 8% dos sanitarios temporais levan así máis de 20 anos e existen profesionais maiores de 60 anos que seguen encadeando contratos. 

O 36% dos médicos que traballaba na sanidade pública española tiña un contrato temporal e a metade deles levaba máis de 6 anos sen conseguir unha praza.

Profesionais, que se ven imposibilitados a coller UNHA BAIXA POR LESIÓN para non perder un traballo.

O deficiente trato aos profesionais empeza pola temporalidade, e chega a que non poidan ter unhas vacacións nin acceder a hipotecas, debido a esta inestabilidade profesional.

España está entre os países europeos con máis médicos, pero peor pagos.

ATENCIÓN AO PACIENTE
tensión

ATENCIÓN PRIMARIA

A precariedade laboral chega case ao 50%, e afecta de forma directa á atención primaria (AP). A temporalidade dos contratos implica unha gran rotación do persoal e prexudica de maneira moi grave na atención aos pacientes, non existe nestes casos, a continuidade asistencial e o paciente é asistido por un ramallete de médicos con contratos dunha semana.

A crise da sanidade socava a atención primaria, a maior fortaleza do sistema español.

 A atención primaria é o gran foco de preocupación neste momento, no que se aparecen todos os días protestas do persoal sanitario en diversas  comunidades autónomas. Ademais dos datos da OCDE, o Barómetro Sanitario do mes de novembro do 2022 do Centro de Investigacións Sociolóxicas (CIS), mostra como ao sistema empezan a racharse, na base do seu funcionamento, se se compara cos datos de 2019. A enquisa do CIS pon en evidencia a degradación na Atención Primaria, a porta de entrada sanitaria.

Sete de cada dez persoas que necesitaban ver a un médico tiveron que agardar máis de dous días para ser atendidos na atención primaria. Só o 20% foi atendido na mesma xornada ou a seguinte á que pediu a cita e a metade sufriu unha demora de máis dunha semana. Un 18,7% estivo a esperar sete días para ser visto polo médico de familia, o 12% foise ata os oito días e un de cada catro, un 23,3%, por encima dos 11 días.

Estes datos comparados co barómetro de 2019, onde o 52,9% da poboación tivo acceso á atención primaria nesas primeiras horas. O 31,3% foi visto por un médico entre tres e sete días despois de pedir cita e só o 9% tardou máis dunha semana, case tres veces menos que en novembro deste ano.

 Aumentan os pacientes que esperan máis días para ser atendidos polo médico de cabeceira e non pódese entender unha Atención Primaria con listas de espera.

Este primeiro chanzo xa viña desgastándose e a chegada da pandemia, rematouna, se sumamos a esta pandemia que estamos a pagar as consecuencias de anos de reivindicacións desatendidas.  O constatado polo CIS contrastan co que ocorría hai tres anos e van da man coas reivindicacións dos persoais dos centros de saúde: axendas sobresaturadas, xubilacións, baixas e vacacións que non se cobren e profesionais exhaustos que non chegan a prestar unha atención personalizada nin de seguimento. As administracións non fixeron desde o 2019 o esforzo necesario para reflotar o sistema e todos os datos empeoraron ( apuntan desde a Federación de Asociacións para a defensa da Sanidade Pública).

De todas as maneiras, o apoio da poboación á sanidade pública é contundente. Segundo o CIS, as urxencias e os ingresos hospitalarios son os servizos mellor valorados –cun notable–, seguidos pola atención primaria, que a pesar de que ten a todo o sector levantado polas condicións laborais mantense como o servizo ordinario con mellor nota.

O apoio a estes profesionais queda patente coas manifestacións que están a sacar á rúa a miles de persoas.

FALTAN MÉDICOS?

Para os xestores sanitarios, sen dúbida, é a culpa de todos os seus males, pero contrasta cos datos obxectivos.

España ten 4,6 médicos por cada mil habitantes, na parte alta da táboa europea e por encima dos 4 de media. É o segundo país do mundo en número de facultades de medicina en función da súa poboación. O informe da OCDE non ten en conta, por exemplo, a dispersión da poboación, nin as especialidades. E neste punto volve fraquear a atención primaria. Neste país hai uns 42.000 profesionais médicos que traballan neste primeiro chanzo asistencial, segundo datos do Ministerio de Sanidade. Un de cada tres ten máis de máis de 60 anos, polo que ao redor de 12.000 superarían a súa idade de xubilación de aquí a 2027.

O Ministerio propuxo un “proxecto piloto” para reter a eses médicos nos próximos tres anos, mentres trata de atraer a novos profesionais a través do incremento de prazas para a formación sanitaria especializada. En calquera caso, España é un importador de médicos: chegan máis extra comunitarios que os nacionais que se van, polas malas condicións laborais fronte a outros países europeos.

Onde España baixa a media é en enfermeiras por cada 1.000 habitantes. Aquí hai 6,1, fronte ás 8,3 de media europea, e por baixo de países como Suíza (18,4), Noruega (18) ou Islandia (15,6). O informe da OCDE concede, con todo, que en España hai auxiliares que prestan apoio a estas profesionais.

médicos

O aspecto cuantitativo, respecto aos médicos, contrasta co aspecto cualitativo.

As condicións laborais son pésimas, refíreo perfectamente o Dr. Javier Crespo, xefe de Servizo de Dixestivo do Hospital Universitario de Valdecilla e presidente da Comisión Nacional de Dixestivo: “É evidente que as condicións laborais xogan un papel importante no hartazgo de moitos profesionais médicos. Un soldo baixo para a nosa responsabilidade, que fai que moitos profesionais, para obter uns ingresos razoables, ter xornadas de traballo de ata 70 horas semanais incluíndo gardas de 24 horas, atención continuada, peonadas e outras múltiples fórmulas próximas á explotación como a conversión dos médicos de familia en suxeitos itinerantes para sempre en función das necesidades (nunca previsibles) do sistema, E, aínda que poida parecer mesmo esotérico, estas prolongacións de xornada, obrigatorias no caso das gardas ata os 55 anos, non computan como horas extraordinarias nin xeran dereitos para a xubilación. Ao feito, xenérico e transversal do malestar polas pésimas condicións laborais súmanse: unha máis que notable inequidad entre autonomías que se traduce en diferentes oportunidades para médicos e pacientes en función do lugar de residencia, un trato persoal, case sempre mellorable e moitas veces deleznable; e a xubilación obrigatoria ………… A precariedade laboral, con médicos que son interinos desde hai 10, 15 e ata 20 anos, incumprido a lexislación laboral, é outro condicionante negativo dunhas condicións laborais dificilmente aceptables. Condicións que seguramente non imposibilitan a conciliación entre a profesión médica e a vida persoal, pero dificúltana de forma extraordinaria”.

En Galicia, repítese, por parte da clase política no poder “a falta de médicos de atención primaria” como centro de todos os males, e atribúese ao goberno central, de diferente signo político, a culpa desta falta de profesionais.

Se se mira cara atrás, non teñen en conta o ERE (expediente de regulación de emprego) encuberto, que fixeron, durante anos, xubilando obrigatoriamente aos médicos que cumprían os 65 anos, algúns no mellor momento da súa vida profesional e desde logo cunha experiencia inigualable, respecto a outros de menor idade. A medicina privada de Galicia nutriuse dos mellores profesionais, que a medicina pública puxo na rúa. Se engadimos a precariedade dos contratos (por día ou mes) que representaron o pan de cada día durante anos, podemos entender que os médicos novos escapen da nosa comunidade. En contra do que din do goberno central, a pesar de ter todas as competencias sanitarias a nivel autonómico, é polo burato que deixa o número de prazas de MIR (Médicos Internos Residentes- médicos en formación) que ofrece Madrid. Non se acordan na cúpula da sanidade galega que só en Atención Primaria deixaron de solicitar prazas de MIR acreditadas para Galicia. Soamente solicitáronse as prazas ofertadas do 2021 ata o actual 2023, polo medio perdéronse 180 prazas.

Mesmo este ano, doutras especialidades, non se solicitaron 105 prazas acreditadas doutras especialidades, algunhas moi deficitarias.  Se a isto engadimos que TODOS OS ANOS SOBRAN PRAZAS de Atención Primaria PORQUE QUEDAN DESERTAS EN GALICIA (o persoal non as quere) non se entende que soliciten máis prazas a Madrid e ademais, NON SE TEÑEN TITORES CUALIFICADOS SUFICIENTES para atender a esta solicitude de máis médicos MIR. A carioca mórdese a cola, pero este argumentario político non o abandonan nunca. E así nos/nos vai.

profesionais médicos

PROXECTOS

A estas condicións, súmase a falta de proxectos de reforma dos sistemas de saúde das diferentes comunidades, e non cortoplacistas, como ata o de agora, a necesidade é de proxectos a longo prazo. Exponse proxectos, en Galicia, sen ir máis lonxe tratouse de buscar unha solución á situación de atención primaria co proxecto levado por consultoras importantes (Rafael Bengoa  e Patricia Arratibel: The Institute for Health and Strategy -SE-Health-/ Jordi Varela: Xestión Clínica Varela -GCV- ) e un nutrido grupo de profesionais locais e que concluíu co documento “Por unha atención primaria vertebradora do sistema de saúde, cun diagnóstico certeiro e unhas propostas urxentes, a curto-medio prazo e a longo prazo, que a Consellería de Sanidade, nomea, pero non leva a cabo ningunha das propostas. Os profesionais coñecen os graves problemas do sistema e contrasta coa visión dos políticos que como moito coñecen algúns deles e a súa óptica é diferente, viven realidades paralelas, o que lles conduce ao fracaso. No canto de solucionar os déficits, cámbianse os equipos directivos en períodos preelectorais, por cuestións políticas e non por criterios de xestión profesional da saúde. Ben o di o Dr. Javier Crespo: “é inaceptable que a sanidade sexa un campo de batalla político; necesitamos un pacto de todos os partidos, da cidadanía, pola sanidade, por unha sanidade de calidade. Non é problema do partido gobernante hoxe, ou dunha comunidade autónoma determinada; é un problema político que transcende á situación actual e que devén, polo menos, desde a restauración da democracia no noso país”.

SOLUCIÓNS?

Como ben di Fernando Lamata nun recente artigo do 23 de xaneiro no País: “O Sistema Nacional de Saúde necesita unha refundación”.” O SNS aguanta en España e aínda ten unha calidade moi aceptable, pero está tocado, e a tendencia actual, se continúa, poderíanos levar a unha sanidade pública para pobres e outra privada para ricos”

Segundo o Barómetro do CIS de novembro de 2022, a sanidade é o segundo problema que máis afecta persoalmente os españois.

En 2010 só un 3,5% da poboación sinalaba a sanidade como o seu principal problema, hoxe faio un 32,6%, despois da crise económica – problemas de índole económica, que supoñen o 36.6%, logo, o terceiro posto, o paro, baixa ata o 16.6%.

Hai máis de 10  anos coa caída da actividade económica e dos ingresos fiscais, a UE fixo unha chamada á austeridade con recortes nos servizos, mesmo en sanidade. 

sanidade

Resultados: (entre outros…)

– Falta de persoal (sobrecarga asistencial). Son moitos os médicos que emigran ao non atopar no noso país soluciones ás súas necesidades Aumento dos médicos que se xubilan anticipadamente, ou non piden prórroga, ou dedican parte ou deciden dedicar #todo o seu tempo á actividade privada, porque se senten maltratados na sanidade pública e non ven nela un futuro estable económica e profesionalmente.

– Deterioración na calidade da atención. Son cada vez máis pacientes que poden permitirllo pagar unha póliza de sanidade privada. No 2011 había 8.5 millóns de pacientes con seguro privado e en 2021 son 11,5 millóns.

– Deterioración na accesibilidade (o aumento das listas de espera) 

Solucións: (entre outras…)

– É preciso formar os suficientes médicos ou enfermeiras, corrixindo carencias nalgunhas especialidades.

– Contratación estable e ben remunerada en relación coa responsabilidade do seu traballo e que permita desenvolverse profesionalmente para a mellor calidade da atención.

– Tendo en conta, como se viu na pandemia, que é #importante ter unha boa sanidade pública, que se prevé un aumento das necesidades de atención e recursos pola cronicidade e aumento das pacientes maiores e sabendo que a sanidade pública é un dereito, un factor de cohesión social e un determinante do desenvolvemento económico , se non se corrixe a sanidade farase diferente para ricos (privada) e pobres (pública) como di Lamata (“hai opcións políticas que queren esta evolución”).

– Como conclusión ás solucións, queda pois, a máis evidente, e da que foxen os xestores do Sistema Nacional de Saúde do noso país e os das súas comunidades autónomas (SANIDADE TRANSFERIDA):

RASCARSE O PETO PÚBLICO.  INVESTIMENTO.  DIÑEIRO

É o verdadeiramente necesario. Investindo, as cousas funcionan.

Vémolo nos telexornais desta semana, a economía española recupérase e pode seguir recuperándose, aumentar a súa capacidade de xerar riqueza, débese ter unha política fiscal progresiva e aumentar a prevención da fraude fiscal.  O PIB aumenta e debería repercutir na sanidade para volver poñernos a nivel europeo. É dicir, pódese investir en sanidade. Lamata o calca no final do seu recente artigo, e acabo coas súas palabras, esta tendencia aumentaría os recursos e debería repercutir  en estratexias de saúde e políticas concretas como: “dotación de persoal suficiente, atención primaria, saúde mental, saúde pública, redución de copagamentos, cooperación do SNS (necesidade evidente na xestión da pandemia), reforzando o Ministerio de Sanidade e creando estruturas de tipo federal para o conxunto do sistema que permitan a toma de decisións vinculantes, así como mecanismos de avaliación e control que garantan unha sanidade de calidade para todos en toda España”.

FONTES:

  • Sanidad pública: existe la realidad. Enrique Costas Lombardía
  • Centro de investigaciones sociológicas (CIS). BARÓMETRO DE NOVIEMBRE 2022. Estudio nº 3384.
  • EL PAÍS. El Sistema Nacional de Salud necesita una refundación. Fernando Lamata.25 ene. 2023.
Jorge Nogueira

Jorge Nogueira

Médico

Son Jorge Nogueira Dios, nacín en Pontevedra en 1957. Médico de profesión e vocación, especialista en Anestesia e Reanimación, pero cun periplo profesional variado. Formeime no Hospital Xeral Provincial de Pontevedra, onde o Servizo de Anestesia levaba, non só a anestesia, a sala de reanimación, e tamén a Unidade de Coidados Intensivos. Cando se creou o Servizo de Urxencias leváronme para poñelo en marcha, e aí seguín tras sacar a miña praza por oposición. Posteriormente coa reunificación sanitaria de Pontevedra trasladeime ao Servizo de Urxencias do Hospital Montecelo. Hai 8 anos, as miñas coronarias dixéronme que non debía seguir en urxencias. De entrada, non lles fixen caso, pero hai 4 anos comecei a traballar en Atención Primaria no Centro de Saúde Virxe Peregrina porque tiña ademais a especialidade de medicina de familia europeo. Hai un ano as miñas coronarias volveron falar e facéndolle caso a min *cardióloga e aos meus fillos, xubileime en setembro do 2022. Paradoxalmente, co colesterol polos chans, era a tensión do que máis me gustaba, traballar como médico, o que máis dano producíame.

Á parte das sociedades científicas ás que pertenzo, a miña vida laboral e de recentemente xubilado, está ligada ao Colexio Oficial de Médicos de Pontevedra, onde actualmente son o secretario xeral. Desde aquí sigo en activo, pelexando por mellorar a saúde dos meus veciños.

máis artigos

♥♥♥ síguenos ♥♥♥

Anarquistas en Andalucía por Luis Guereñu

Anarquistas en Andalucía por Luis Guereñu

Anarquistas en Andalucía

Luis López de Guereñu

Hobsbawm se inspira en la obra de Gerald Brenan, “El laberinto español” para hablarnos del anarquismo andaluz, la “Sicilia de España”, según aquel autor dice. “Consiste, a grandes rasgos, en la llanura del Guadalquivir y las montañas que la contienen como una concha”. En los pueblos se concentra la población con un campo vacío al que los campesinos iban a vivir durante largos períodos en chabolas y cortijos.

Andalucía, sobre todo la occidental, ha sido país de grandes propiedades pertenecientes a terratenientes absentistas, tierras mal cultivadas, y una población de braceros y jornaleros no propietarios reducidos a un estado casi servil. Una parte de los predios era arrendada a corto plazo por pequeñas parcelas, y solamente una parte exigua de la propiedad era minifundista o estaba arrendada para períodos largos –porciones que formaban islotes políticamente conservadoras en un mar revolucionario-. Lo mismo que en Sicilia –dice Hobsbawm- los braceros trabajaban cuando había tarea para ello y pasaban hambre cuando no la había, como de hecho siguen haciendo hasta cierto punto. Este fue el caldo de cultivo para que las ideas socialistas, particularmente anarquistas, prendiesen en ese proletariado rural, sobre todo en las provincias de Sevilla, Cádiz, Córdoba y Málaga, pero también en las áreas mineras al oeste y al norte (Río Tinto, Pozoblanco, Almadén) donde sobre todo actuaban los socialistas.

Díaz del Moral y Brenan han demostrado que los pequeños terratenientes y los artesanos desempeñaron un papel tan importante, por lo menos, y algunos aseguran que más sostenido, en la política anarquista, ya que eran menos vulnerables económicamente y no tan apocados socialmente. “La revolución social en Andalucía [dice Hobsbawm], empieza poco después de 1850, aunque se hayan citado ejemplos anteriores como el del pueblo de Fuenteovejuna en 1476, un caso de revuelta contra la opresión de un señor, contando aquella con la colaboración de los cordobeses urbanos”. También hubo asonadas motivadas por el hambre en el siglo XVIII, pero parecen haber sido cosa más de las ciudades que del campo

De mediados del siglo XIX se tienen noticias de cuadrillas de campesinos que merodeaban y aún de pueblos que asumían el poder. El primer movimiento revolucionario que atrajo atención específica fue la sublevación de Loja y de Iznájar en 1871, varios años antes de que llegaran a España los divulgadores del bakuninismo, pero quizá hubo una cierta influencia masónica en la sublevación de Loja. El período de la Internacional y de las agitaciones republicanas de 1868-1873 fue testigo de ulteriores movimientos: el cantonalismo o “independencia aldeana”, la exigencia de la división de tierras en Pozoblanco y Benamejí, donde los bandoleros habían sitiado con frecuencia a los ricos y donde el Estado no castigaba los delitos porque nadie estaba dispuesto a declarar.

Entonces apareció al anarquismo propagado por los enviados de Bakunin, lo mismo que en otros lugares de Europa, implantándose con fuerza en la Andalucía donde el latifundismo era más extenso: Cádiz y el sur de Sevilla; Medina Sidonia, Villamartín, Arcos de la Frontera, Arahal, Bornos, Osuma, El Bosque, Grazalema, Benaocaz, etc.

Pero el movimiento se hundió poco antes de 1880 y volvió a resurgir pocos años después. La primera huelga general campesina es de dicha época y tuvo lugar en el área de Jerez, por aquel entonces y luego, fortaleza del anarquismo partidario de la violencia. En 1882 hubo otra llamarada, que culminó en la fácilmente reprimida marcha de varios miles de braceros sobre Jerez. A principios del siglo XX hubo otro brote, esta vez en forma de huelga general, táctica que hasta entonces no había sido considerada de modo sistemático como arma para llegar a la revolución social.

Córdoba 1919

Manifestación del 17 de febrero de 1919 de jornaleros y obreros en Córdoba, conocida por ser la primera vez donde se recoge el “Viva Andalucía Libre”.

Las huelgas generales campesinas se reprodujeron por lo menos en dieciséis pueblos, en la provincia de Cádiz sobre todo, en los años 1901-1903, para venir luego otro período de quietud e iniciarse el mayor movimiento de masas hasta entonces conocido a consecuencia, según parece, de la revolución en Rusia. Es cuando Cádiz pierde su primacía en el anarquismo andaluz pasando esta a Córdoba. Durante la II República se asistió al último de los grandes rebrotes y en 1936 tuvo lugar la toma del poder en muchos pueblos anarquistas por parte de la población. Sin embargo, con la excepción de Málaga y de la franja cordobesa colindante, la zona anarquista pasó a estar bajo dominación de los militares rebelados. (Ver también “Los primeros anarquistas españoles”  y “Anarquistas y Tribunales de Urgencias” ).

Jose Luis López de Guereñ

Jose Luis López de Guereñ

Puesto

Jose Luis naceu en Vigo en 1951. Pasou os primeiros anos da súa vida na provincia de Salamanca, incluida a capital, regresando cando tiña 10 anos a Galicia. Realizou o bacharelato no Instituto Valle Inclán de Pontevedra. Estudiou Maxisterio e licenciouse en Xeografía e Historia, especialidade en Historia do Arte, na Universidade de Santiago de Compostela en 1975. Foi profesor no IES Valle Inclán e na Escola Pública de Adultos (EPA) de Pontevedra e no IES de Poio (Pontevedra). Ten un blog onde publica regularmente os seus artigos 

Obras: Historia de Pontevedra (1996, xunto a Antonio de la Peña Santos e Juan Juega Puig)

Historia de vida

Aceite Andalusí

máis artigos

♥♥♥ síguenos ♥♥♥

Nom é a consciência dos homens por Domingos Antom

Nom é a consciência dos homens por Domingos Antom

Nom é a consciência dos homens ...

Domingos Antom Garcia Fernandes

Nom é a consciência dos homens que determina o seu ser, mas, inversamente, o seu ser social que determina a sua consciência.

Numa conferência pronunciada em outubro, no Ateneu de Ponte-Vedra, a respeito de Conhecimento e Verdade, analisei a pós-verdade ou mentira emocional que envolve distorcer a realidade ao priorizar emoçons e crenças pessoais por cima dos dados objetivos; também tratei de três materialismos – o histórico, o cultural de Marvin Harris, e o filosófico de Gustavo Bueno -; outrossim fiz uma breve referência aos idealismos com especial atençom ao transcendental de Immanuel Kant; bem assim discorrí sobre o relativismo exemplificado em Protágoras e no pós-modernismo; e concluí cuma fugaz alusom ao cepticismo em duas de suas variedades, a sistemática e a metódica (a primeira duvida de tudo, enquanto a metódica ou moderada emprega a dúvida para comprovar as novas ideias).

E agora vou discorrer concisamente sobre o referido em relaçom ao materialismo histórico. E nada milhor que transcrever o frequentado texto de Karl Marx de Para a Crítica da Economia Política (Janeiro de 1859):

“Na produçom social da sua vida os homens entram em determinadas relaçons, necessárias, independentes da sua vontade, relaçons de produçom que correspondem a uma determinada etapa de desenvolvimento das suas forças produtivas materiais. A totalidade distas relaçons de produçom forma a estrutura económica da sociedade, a base real sobre a qual se ergue uma superestrutura jurídica e política, e à qual correspondem determinadas formas da consciência social. O modo de produçom da vida material é que condiciona o processo da vida social, política e espiritual. Nom é a consciência dos homens que determina o seu ser, mas, inversamente, o seu ser social que determina a sua consciência.”

Consciencia

Para tornar mais explícito o anterior presentei um organograma sobre <<modo de produçom>> em que se distinguiam infraestrutura e superestrutura. A primeira estaria integrada polas forças produtivas (força de trabalho, matérias primas, matérias subsidiárias, instrumentos de trabalho, estradas, edifícios, terrenos…) e as relaçons de produçom (económicas e sociais). A segunda seria formada polo nível jurídico-político (forma de Estado, relaçons jurídicas e relaçons de propriedade) e polo ideológico (formas de consciência, ideias jurídicas, políticas, artísticas, religiosas, filosóficas, et cetera). E a relaçom entre a infraestrutura e a superestrutura era marcada cuma flecha contínua e o processo inverso cuma flecha quebrada para indicar que a superestrutura igualmente, embora em menor grau, afeta a infraestrutura.

E para tornar o acima mais claro e matizado vou escrever um fragmento menos conhecido, mas de extrema relevância. Niste caso o fragmento é de Friedrich Engels duma Carta para Joseph Bloch (21-22 de Setembro de 1890):

“De acordo com a concepçom materialista da história, o elemento determinante final na história é a produçom e reproduçom da vida real. Mais do que isso, nem eu e nem Marx jamais afirmamos. Assim, se alguém distorce isto afirmando que o fator económico é o único determinante, ele transforma ista proposiçom em algo abstrato, sem sentido e numa frase vazia. As condiçons económicas som a infraestrutura, a base, mas vários outros vetores da superestrutura (formas políticas da luta de classes e seus resultados, a saber, constituiçons estabelecidas pola classe vitoriosa após a batalha, etc., formas jurídicas e mesmo reflexos distas lutas nas cabeças dos participantes, como teorias políticas, jurídicas ou filosóficas, concepçons religiosas e seus posteriores desenvolvimentos em sistemas de dogmas) também exercitam sua influência no curso das lutas históricas e, em muitos casos, preponderam na determinaçom de sua forma. Há uma interaçom entre tudos istes vetores entre os quais há um sem número de acidentes (isto é, cousas e eventos de conexom tam remota, ou mesmo impossível, de provar que podemos os tomar como nom-existentes ou os negligenciar em nossa análise), mas que o movimento económico se assenta finalmente como necessário (…) Em segundo lugar, a história é feita de maneira que o resultado final sempre surge da conflitante relaçom entre muitas vontades individuais, cada qual distas vontades feita em condiçons particulares de vida. Portanto, é a intersecçom de numerosas forças, uma série infinita de paralelogramos de forças, que resulta em um dado evento histórico (…) Cada vontade individual é obstruída por outra vontade individual e o que emerge é uma vontade final nom antecipada polas singularidades envolvidas (…) O Dezoito Brumário de Louis Bonaparte é o mais excelente exemplo da aplicaçom dista teoria (…) Também devo indicar alguns de meus escritos : Herr Eugen Duhring’s Revoluçom na Ciência e Ludwig Feuerbach e o fim da filosofia alemã clássica, nistas obras eu dei, até onde sei, a mais detalhada explicaçom sobre o materialismo histórico que é possível encontrar.”

Ler calmamente a carta na íntegra e anotar cuidadosamente tudas as nuances é uma forma de nom simplificar o materialismo histórico.

Domingos Antom Garcia Fernandes

Domingos Antom Garcia Fernandes

Profesor de Filosofía

Domingos Antom Garcia Fernandes, nasceu em Hermunde-Pol,  na Terra Chá, a 21 de Janeiro de 1948. Freqüentou dez anos de estudos eclesiásticos no Seminário Diocesano de Lugo. Mestre de Primeiro Ensino pola Escola Normal de Lugo, licenciado e doutor em Filosofia pola USC. Foi professor de EGB e catedrático de Filosofia no Ensino Secundário. Membro fundador da Aula Castelao de Filosofia, da qual foi porta-voz e coordenador e na atualidade Membro de Honra. Foi professor de Antropologia Geral, História da Antropologia e Antropologia Económica na UNED de Ponte Vedra.
Foi professor convidado na Universidade de Vigo, em 2011, na docência da matéria de Ética e deontologia da comunicaçom audiovisual. Foi professor convidado na Universidade de Vigo, em 2018, na matéria de Sociologia: Sociedade, Cultura e Pensamento. Foi Presidente de Amig@s da Cultura de Ponte Vedra.
Foi professor de Filosofia e de Ética no Graduado Universitário Senior da Universidade de Vigo.
Imparte um curso de Filosofia, de carácter anual, na Biblioteca Pública de Ponte Vedra.
Co-autor de Antom Losada. Teoria e Praxis (1984), Reflexons sobre a vida moral (1995), A Ética na que vives (1995). Coordenador de Para umha Galiza Independente. Ensaios, testemunhos, cronología e documentaçom histórica do independentismo galego (2000). Co-participante en diversas colectâneas.
Participou como relator ou comunicador em numerosos congressos e jornadas com temas como a filosofía marxista, os NMSA, o estatuto e as funçons da Filosofia, a problemática nacional em relaçom com a questom ecológica, et cetera. Colaborou em diferentes jornais e revistas e prologou diversos livros.
Foi colaborador assíduo da publicaçom trimestral Abrente e da Abrente Editora, além de colunista de Primeira Linha em Rede, de Diário Liberdade e de kaosenlared.net.

Historia de vida

A respeito de Eva Llouz

máis artigos

♥♥♥ síguenos ♥♥♥

A incalculable dimensión do acontecer por Xaime Toxo

A incalculable dimensión do acontecer por Xaime Toxo

Poñerme a escribir de novo, non sei se conto con folgos, se debería deixalo. Síntome esfolado. Teño a sensación de que xa o dixen todo…, ou o que realmente era importante. Aínda que, talvez, non debería exercer de oráculo, porque é imposible dicilo todo. Dicilo doutra maneira quizais, ou dunha forma máis precisa, máis axustada. Son suxestións dunha escritora que non deixa de marabillarme, Chantal Maillard, e dun non menos admirado Fernández Mallo. Sempre permanece a sombra, escribiu ela, e Agustín escribiu que todo está escrito, e que o que chamamos escribir non é outra cousa que ir quitándolle palabras ao texto. Mais a foto estaba aí, enchendo a pantalla do móbil, coma un imán que me impulsaba a facelo. Non deixo de enxergala, podería dicir que obsesivamente, unha e outra vez, desde que a recibín hai uns días

Enviouna Santi, un amigo xubilado que agora se entretén escaneando fotos sen medir os efectos que poden causar en quen as recibe. Repaso detalles que me conmoven e ao mesmo tempo enérvame non aparecer. Por que eu non estou nesa imaxe? Como se aí, na representación das catro figuras, se condensase unha parte da miña vida que non foi, que non existiu. Ou que foi a medias, como tantas outras cousas nas que me enredei ao longo dos anos. Non paro de darlle voltas, xa me sucedeu outras veces con outras fotos nas que me vin envolto, aínda permanecendo en discretos segundos planos.

Xaime Toxo

Instantes, momentos, circunstancias. As fotos, malditas sexan. Estóupame a cabeza, todo se complica. Estes días, nos que reapareceron as vertixes, son un tormento e non deixo de pensar no abatemento que me consume, esa preguiza que me domea e paraliza cada vez que constato como a realidade se vai cubrindo dun manto gris que imita a cor de calquera amañecer anubrado. Barreno se meus estados de ánimo e as vertixes estarán relacionados, se con outra disposición a ser optimista desaparecerían. Non creo. Os oídos, os condenados oídos, cos seus zunidos e ese baleiro de gruta abismal, un túnel que comunica o equilibrio co benestar. Móvome e tropezo, abaneo, vacilo. Temo que podo caer, apóiome agarrando coa man o bordo da mesa. Sento na butaca. Leo a data probable da foto: Compostela, 1977. Coido que está errada. Diría que é anterior, probablemente un ano. É certo que despois de tanto tempo, un ano arriba un ano abaixo, a quen lle pode importar. A min, decido. Cambio de postura, estrico as pernas e arfo. Actualizo o incuestionable: Franco, o ditador – e resalto o epítome para quen o personaxe poida ficar brumoso ou arrombado – espicha en novembro do 75. De madrugada oímos a noticia na radio, bendito amañecer aquel.

Nós cambiarámonos de casa, nesa época estamos vivindo nunha das arterias da zona monumental da cidade, na rúa Caldeirería. Nun primeiro andar dun edificio a destempo do seu estilo, eclecticamente modernista. Non pagamos aluguer porque a casa é da nosa nai, que daquela era unha muller máis nova do que eu son agora. Ela sobrevive nunha pequena vila costeira da que aínda non falarei. Habitando unha antiga salga encalada de branco, inmaculada e rechamante, na que recibe as visitas das fadas. Á de Santiago alcuñámola como a casa verde. Alguén, non lembro quen, pode ser que Salva, andaba lendo eses día unha novela con ese título. O cuarto que facía de salón posuía dous sofás, catro ou cinco cadeiras e unha mesa de comedor que utilizabamos para estudar. Esa sala daba acceso a un balcón a través de dúas portas con cristaleira. Nese estreito espazo, poeticamente pendurados do baleiro baixo as estrelas, bicámonos unha noite até saciarnos Arzúa e mais eu. Antes estiveramos memorizando durante horas uns apuntes de Lingüística, despois fómonos deitar a outro cuarto, noutro andar. De amañecida acompañeina á casa, volvémonos bicar no portal, con máis paixón aínda. Supoño que era unha época na que pecabamos dun romanticismo atroz. Teño algunha foto con Arzúa dese ano, non moitas, un par delas: na casa e a bañarnos no Castro de Baroña. Tomabamos o sol e metiámonos na auga como nos pariran as nosas nais, pero nas fotos aparecemos vestidos e sorrimos, lixeiramente entalados, a medio camiño entre o obxectivo e un amarelento fondo de milleirais segados con palleiros en derrube. A amarela, eu tampouco o sabía, é a cor da distancia. Temos aspecto de perseguidos en captura, un final de escapada. Fotos, fotos e máis fotos. Amoreadas en caixas. A maioría testemuñas de onde andabamos e o que faciamos.

Gustábanos saír fóra da cidade, resultaban reconfortantes aquelas excursións. Non é que fixeramos nada especial, só nos deixabamos ir, creo que por iso pagaban a pena. Estabamos deixando de ser un significado, disolvéndonos en ácidas realidades transparentes. Curso de Lingüística Xeral, Ferdinand de Saussere. Ese era o libro que machucabamos. Significado, significante, texto e contexto. Non hai contexto sen texto era unha das nosas proclamas preferidas. Nós en tránsito. No ano 76, en outubro, co curso comezado, fiquei só na casa. Naquela altura, dos que aparecen na foto, soamente coñecía a un, a Santi. Era da mesma vila onde vivían os meus pais, onde eu nacera, ademais compartiramos cursos nun internado relixioso, en diferentes aulas, porque Santi é un par de anos máis novo ca min.

Seguir lendo

Xaime Domínguez Toxo

Xaime Domínguez Toxo

Escritor

 Bueu,  11 de Novembro de 1955. Licenciado en Filosofía e Ciencias da Educación. Presidente do Ateneo de Pontevedra dende o ano 2007.

 Ten publicado na editorial Xerais o libro de relatos AS PALABRAS QUE MOVE O MAR, polo servizo de publicacións da Deputación de Pontevedra conxuntamente co artista Antón Sobral ten publicado o CADERNO DE MAR, na editorial Ancoradouro o libro de relatos PROTEXER O INVISIBLE, na editorial Laiovento o poemario A CASA SEN NÓS. Conta no seu haber con distintos relatos e poemas publicados en libros colectivos, revistas e xornais.

 Premios:

  •  Premio Primeiro Certame Literario “O xadrez faise palabra” da ONCE, Madrid, ano 2000, co relato Escuro é o rostro da memoria.
  • Accésit do Premio Modesto R. Figueiredo no 2002.
  • Primeiro premio do Certame de relatos do Concello de Paradela no 2002.
  • Primeiro premio do Certame Manuel Murguía de narracións breves no 2004.
  • Accésit do Premio Modesto R. Figueiredo no 2011, por Eco da afasia.
  • Accésit no Certame Manuel Murguía de narracións breves do ano 2011 polo relato Unha viaxe de inverno.

 Pedagogo e mestre especialista en Cegueira e Baixa Visión. Forma parte do Equipo de Intervención Pedagóxica en Cegueira, Baixa Visión e Orientación Escolar da O.N.C.E. na provincia de Pontevedra.

Un xigante no Cómaro

O estrobo no tolete

máis artigos

♥♥♥ síguenos ♥♥♥

Michelena 11: A casa dos calzóns por Peque González

Michelena 11: A casa dos calzóns por Peque González

No ano 1938, o arquitecto Juan Argenti constrúe en Pontevedra, por encarga do empresario Manuel Corbal, un edificio de cinco alturas no número 11 da rúa Michelena, facendo esquina coa actual rúa Gutiérrez Mellado. Este edificio é coñecido naqueles tempos como “a casa dos calzóns”, por mor dos substanciosos beneficios que o promotor, Manuel Corbal, obtivo do contrato asinado con Franco para a dotación destas prendas ao exército rebelde.

Foi este o primeiro edificio construído con fachada á rúa Gutiérrez Mellado, coñecida popularmente como a rúa do Chanchullo, polos enredos e acordos que supuxo a súa apertura.

Michelena 11
Fotografía propiedade do Arquivo Municipal

Recén rematada a construción, instálase na primeira planta a Xefatura Provincial do Movemento. O baixo ocúpao o Banco Hispano Americano, e nos pisos viviron, ao longo dos anos, distintas familias pontevedresas, entre as que cabe recordar a Carlos del Valle-Inclán, marqués de Bradomín, e a súa muller, Mercedes Alsina Gómez-Ulla, directora da Biblioteca Pública de Pontevedra, cos seus fillos.

No ano 1965 fúndase o Ateneo de Pontevedra, con personalidades de ampla diversidade ideolóxica. Alí estaban Zulueta, Cuña Novás, Torrente Ballester, Lazcano, Marcelino Jiménez, Adrio, Agustín Portela, Odriozola, entre outros, que se encargaron de dinamizar a vida cultural da cidade. O pontevedrés Pío Cabanillas, daquela subsecretario do Ministerio de Información e Turismo que presidía Manuel Fraga, cede ao Ateneo, ademáis unha planta no edificio que alberga as Galerías Oliva, o local do baixo de Michelena 11, para realización de exposicións e conferencias. Neste baixo celebráronse, nos anos da ditadura, ciclos de conferencias que abarcaron desde o marxismo ata a teoloxía progresista de Teilhard de Chardin. Por ese local pasaron Julián Marías, Manuel Sacristán, Ruíz Jiménez e Caro Baroja, entre outros intelectuais que axudaron a converter a Pontevedra nunha cidade referente no mundo cultural español.

O edificio, considerado vangardista no seu momento, con influencias do art decó con fachada redondeada, é realizado en granito. O seu interior, que o colectivo Devellabella temos a sorte de utilizar nas xuntanzas que alí celebramos, grazas á xenerosidade de África González e María Pierres, do coworking Arroelo, mantén a esencia do que foron vivendas de xente acomodada a mediados do século XX, a cociña, o azulexado, as portas, as baldosas do chan, son testigo mudo da vida interior da cidade.

cociña

Cociña da terceira planta

baño

Baño 

corredor

Corredor

Os actuais inquilinios teñen recibido notificación de rescisión do contrato de aluguer das distintas plantas e dependencias do edificio, con data de caducidade nos vindeiros meses. As informacións que temos recabado na cidade contan  que a licencia solicitada de demolición está parada. A catalogación como ben a conservar deste edificio histórico permitiría que a especulación non o derrube. Neste mes, no que asistimos asombradas á remodelación dun local hosteleiro da cidade, emblemático por emprazamento e historia, nunha remodelación que non respecta nin o máis mínimo as características históricas e o enclave, preocúpanos o futuro da fisonomía da cidade. Agardemos e pulemos para que o edificio de Michelena 11 se manteña como é, dentro e fóra, fóra e dentro.

Peque González Novoa

Peque González Novoa

Profesora

Son Peque González Nóvoa. Nacín en Pontevedra hai 63 anos, nunha familia das de aquela, “numerosa”. Estudiei Psicoloxía en Santiago e dediquei toda a miña vida laboral á docencia, no ensino público; nos primeiros anos como mestra de infantil e posteriormente como orientadora, ata que hai dous anos decidín pasar a esta etapa chamada xubilación. 

No meu percorrido de vida acostumo a definirme como muller, mestra, nai e avoa, sen orde prevalente, por que considero que son os elementos que conforman quen son.

Achégome a este grupo de xente que tivo a boa idea de poñer en marcha este proxecto “De vella a bella” coa intención de aprender e poder aportar un micrograo de area. Neste contexto no que vivimos, e nesta situación de pandemia, creo que todo o que implique a activación das persoas, sexa cal sexa a súa idade, é positivo. 

Encadernación Viñas

1.168

máis artigos

♥♥♥ síguenos ♥♥♥

A educación en tempos da 2ª República por Xosé Álvarez

A educación en tempos da 2ª República por Xosé Álvarez

A educación en tempos da 2ª República

Xosé Álvarez

Coa proclamación da 2ª República cristalizan unha serie de ideas que latexaban dende había tempo na sociedade e que dan lugar a unhas reformas que poñen en cuestión a “orde natural das cousas”: avances progresivos nos dereitos das mulleres que, pouco a pouco, se van liberando do modelo patriarcal vixente; acceso ao poder de novos sectores sociais; separación da igrexa e estado, reformas agraria, militar, e outras.

Entre esas reformas a da educación foi, posiblemente, a aposta máis forte do novo réxime instaurado o 14 de abril de 1931, podemos dicir que estaba no ADN republicano.

 A razón foi a convicción de que para poñer en marcha o seu proxecto de democratización era condición necesaria a existencia dun pobo alfabetizado; dentro do programa modernizador, o plan educativo e cultural tiña como obxectivo xeneralizar o acceso á educación e á cultura para toda a cidadanía, como expresou moi ben Rodolfo Llopis: “No hay revolución política sin revolución educativa”.

Rodolfo Llopis

A reforma  educativa tiña variadas fontes de inspiración: o Krausismo, Institución Libre de Enseñanza, ideas da pedagoxía libertaria da Escuela Moderna de Ferrer i Guardia, da Escuela Nueva socialista con Lorenzo Luzuriaga, discípulo de Ortega e de Giner de los Ríos. Será Luzuriaga quen se encargue de redactar un novo proxecto de ordenación do sistema educativo. Nos cargos gobernativos encargados de implantalo teñen un papel relevante membros da masonería como Marcelino Domingo (radical-socialista), Fernando de los Ríos e Rodolfo Llopis (socialistas).

 Os puntos fundamentais serían:

  1. Apóstase pola escola pública e obrigatoria como a única que podía garantir a desaparición de diferencias por razón de clase, sexo, territorio…A educación pública é competencia do Estado, permítese a existencia do ensino privado sempre que non teña fins partidistas ou confesionais.
  2. Tería carácter laico e gratuíto. No ensino universitario debería reservarse un 25% de matrículas gratuítas como xeito de posibilitar o acceso das clases máis desfavorecidas aos estudos superiores. Suprímese a obrigatoriedade do ensino da relixión nas escolas. Liberdade de cátedra en todos os niveis.
  3. O alumnado tiña que ser o protagonista da súa aprendizaxe e o ensino debía empregar métodos activos, participativos, e estar integrado na comunidade. A escola tiña que abrirse á sociedade para facer dela unha verdadeira institución popular.
  4. Coeducación: formación conxunta de nenas e nenos en todos os niveis educativos.

            Para afrontar os novos retos educativos a primeira aposta pasaría pola mellora do ensino básico resolvendo dous grandes problemas: por unha banda, a creación de escolas, pois estimábase un déficit duns 27.000 edificios escolares; por outra, había que acometer a mellora da formación dos mestres e a súa dignificación social.

Escola normal

Escola Normal, Pontevedra

Casa do mestre

Escola do mestre

O ministerio de Instrucción Pública y Bellas Artes deseña un plan quinquenal que tiña como obxectivo a creación de cinco mil escolas anuais e de sete mil no primeiro ano de goberno republicano. Rodolfo Llopis afirma que teñen como meta “crear escuelas, muchas escuelas. Sembraría a voleo. Cayeran donde cayeran, germinarían, que en todas partes habían de encontrar tierra preparada para fructificar y vivir plenamente”.

No chamado Bienio reformista ou azañista (1931-1933) creáronse máis de 13.500 prazas de mestres, co goberno dereitista (1934-1935) unhas 2.500 e durante o goberno da Fronte Popular máis de 5.000. De todos xeitos, debe distinguirse entre o que son prazas creadas (nas disposicións ministeriais) das realmente construídas pois  non sempre acababan de rematarse e hai controversia entre especialistas sobre o número real de prazas. Ademais dos edificios tamén se atenderon necesidades básicas do alumnado como a alimentación (reparar o déficit alimentario) e o vestido, creando cantinas e roupeiros escolares  así como as Colonias Escolares, que posibilitaron o coñecemento de distintos lugares do estado mediante estancias fóra da súa localidade. Así moitos nenos e nenas do interior coñeceron por primeira vez o mar e as localidades costeiras e os da costa souberon das características dos pobos do interior da península; ademais contribuían á mellora de hábitos de hixiene e alimentarios.

A pesar das boas intencións non foi posible a construción de todas as prazas escolares proxectadas; os cambios políticos, a falla de fondos debida a sufrir un período de forte recesión económica derivada do crac do 29, e o golpe de estado do 36, impediron acadar totalmente os obxectivos previstos.

            Pero non só se trataba de ampliar as infraestruturas senón que había que atender tamén a aspectos formativos do profesorado porque se era importante crear escolas máis o era crear mestres. En canto á formación dos mestres e mestras, a primeira medida que se articula é a reforma do plan de estudos de maxisterio. O novo plan atende a tres puntos básicos: a) Elevar o nivel cultural esixido para o acceso á carreira requirindo a posesión do título de bacharel e exame de ingreso. b) Formación de carácter profesional ao longo de tres cursos nas Escolas Normais facendo fincapé nas metodoloxías do ensino. c) Período de prácticas docentes durante un curso nunha escola de primaria baixo  a orientación da inspección e do profesorado das Normais e cobrando un soldo.

             Cámbiase tamén o sistema de acceso á profesión eliminando o sistema de oposicións coa implantación de cursiños de selección para o profesorado que, tras o exame de selección inicial (número de prazas segundo as vacantes) e a superación dos cursos citados, accedía directamente ao corpo docente. Debemos facer notar que non volvería a existir un plan tan completo para a formación de mestres ata o chamado “plan 1967”, implantado polo sector “tecnócrata” franquista a finais da década dos sesenta, que copiaba moitos aspectos do mencionado plan profesional republicano.

Implantouse a coeducación e as Escolas Normais pasaron a ser mixtas.  Non dou tempo a facelo totalmente nos niveis básicos do ensino.

            Non só se puxeron  en marcha reformas de tipo pedagóxico para mellorar o nivel formativo do maxisterio (potenciación da Junta de Ampliación de Estudios que fora creada no 1.907, cursos, reciclaxe formativa, semanas pedagóxicas…) senón que o goberno tamén asumiu a tarefa de dignificar a figura do mestre e mellorar o seu salario; o goberno republicano quería rematar co dito de “pasar máis fame que un mestre de escola” e tomou a decisión de subir os soldos e establecer un mínimo de tres mil pesetas anuais e catro mil para os do plan profesional.

            Un feito moi importante foi a reforma da inspección educativa, dáselle estabilidade e independencia fronte ao goberno e as presións caciquís e prímanse os aspectos técnicos, de asesoramento ao profesorado, sobre as funcións de tipo burocrático. Ou sexa, non terá só función administrativa de controlar a aplicación das leis senón fundamentalmente pedagóxica como facilitador da aprendizaxe e orientador do profesorado.

O conxunto de medidas no eido educativo complétase no primeiro bienio republicano. Coa vitoria das forzas dereitistas (partido Radical e CEDA) tivo lugar unha marcha atrás en moitos dos aspectos anteriores: prohibición da coeducación no ensino primario, descenso do número de construción de novas escolas, etc. Pola contra, lévanse a cabo unha serie de reformas no ensino medio, cun novo plan de estudos de bacharelato, que se estruturaba en sete cursos e remataba cunha proba de reválida controlada pola universidade.

insignia

Insignia da escola republicana

Na etapa posterior ao triunfo da Fronte Popular en 1936, coa volta ao poder das forzas progresistas, non houbo tempo para implantar as reformas prometidas debido ao golpe militar de xullo. Na zona que permaneceu leal á República habería que destacar as campañas de alfabetización na fronte de batalla.

Pero a política educativa non se limitou ao sistema educativo regrado: elaborouse un programa de creación e ampliación de bibliotecas públicas (das que son coordinadores persoas como  Luis Cernuda ou María Moliner), bibliotecas fixas e circulantes, con campañas de promoción da lectura.

Este breve relato sobre a política educativa republicana non estaría completo sen tratar unha das iniciativas máis interesantes levadas a cabo neste período: as Misións Pedagóxicas. Créanse por un decreto do 29 de maio de 1931 e o seu impulsor foi Manuel Bartolomé Cossío; parten da idea de que toda a cidadanía tiña dereito a coñecer e desfrutar dos obxectos e bens culturais do país e acabar co desequilibrio cultural entre a cidade e o campo. Mozos e mozas universitarios actúan como misioneiros da cultura e levan películas, reproducións de cadros do museo do Prado, gravacións musicais, conferencias, teatro…por todo o país.

Misións pedagóxicas

Misións pedagóxicas

Cossío definía como o seu fin máis importante o de despertar o desexo de ler, pois  “sólo cuando todo español, no sólo sepa leer -que no es bastante- sino que tenga ansia de leer, de gozar, de divertirse, si, divertirse leyendo, habrá una nueva España”.

Nada mellor que reproducir algúns parágrafos coas palabras que se dirixían aos asistentes a estas misións pedagóxicas, para darnos unha idea do seu espírito:  “Venimos a daros de balde algunas cosas. Somos una escuela ambulante y que quiere ir de pueblo en pueblo. Pero una escuela donde no hay libros de matrícula, donde no hay que aprender con lágrimas, donde no se pondrá a nadie de rodillas, donde no se necesita hacer novillos. Porque el gobierno de la República que nos envía nos ha dicho que vengamos sobre todo a las aldeas, a las más pobres, a las más escondidas, a las más abandonadas y que vengamos a enseñaros algo. Algo de lo que no sabéis por estar siempre tan solos y tan lejos de donde otros lo aprenden, y porque nadie, hasta ahora, ha venido a enseñároslo: pero que vengamos también, y lo primero, a divertiros”.

Nos dous primeiros anos de Misións Pedagóxicas leváronse a cabo 70 misións, visitáronse 300 pobos e distribuíronse 3.506 bibliotecas. O mecanismo de realización da misión partía sempre dunha petición feita pola localidade que ía acompañada por unha especie de memoria cos datos da mesma. A duración das misións oscilaba entre un e quince días e as actividades tiñan lugar cando remataban os traballos do campo, pola tarde ou noite, como maneira de facilitar a asistencia. Entre o material que levaba cada misión estaban un proxector de cine, películas, unha biblioteca cun cento de libros e un gramófono. Os integrantes das misións eran intelectuais, mestres, estudantes, etc. Non deixaron de existir actitudes contrarias e de boicot por parte de forzas reaccionarias como algúns curas e sectores dereitistas. Supoñía tamén unha certa inxenuidade crer que bastaba coa educación para cambiar a sociedade; no percorrido por terras da Seabra (Sanabria), no ano 1934, atopan coa realidade da fame e a miseria extrema que os fai comprender que, antes que cultura, esas xentes pedían sobrevivir.  Ademais  estas valiosas iniciativas eran insuficientes pois faltáballes continuidade no tempo.

     A principal oposición á política educativa republicana atópase na Igrexa católica. En 1932 fai pública unha pastoral colectiva que rexeita os plantexamentos da educación republicana e defende o dereito dos pais a elixir os centros que coidasen máis convenientes para os seus fillos e fillas. A disolución da Compañía de Xesús, retirada dos crucifixos, a prohibición de impartir ensino ás ordes relixiosas, a coeducación (considerada como algo inmoral)  e a saída das clases de relixión das escolas, foron fitos neste enfrontamento entre Igrexa e Estado. Ao contrario do que se pensa, o peche de colexios relixiosos nunca se chegou a efectuar (agás na zona leal despois do golpe militar); para evitalo articulouse unha artimaña legal coa creación da SADEL (Sociedad Anónima de Enseñanza Libre) que asumiu a titularidade de numerosos centros relixiosos e que tiña á fronte, de homes de palla, a políticos da dereita como Gil Robles, Sáinz Rodríguez, Romualdo de Toledo… algúns ocuparían postos destacados no réxime de Franco. Outros, como os discípulos do padre Póveda ou de Escrivá, adoptan a estratexia de  acceder aos corpos oficiais do ensino. O Vaticano publica no 1933 a encíclica Dilectissima nobis sobre o tema.

   O réxime republicano quere superar etapas anteriores nas que destacaba a influencia do ensino confesional, que estaba nas mans de numerosas ordes relixiosas. Unha circular de Llopis (12-1-1932) pode ilustrarnos sobre o que se pretende: “La escuela sobre todo ha de respectar la conciencia del niño. La escuela no puede ser dogmática ni sectaria. Toda propaganda política, social, filosófica y religiosa queda terminantemente prohibida en la escuela […] La escuela es de todos y aspira a ser para todos”.

Moitos mestres e mestras comprometidos coa República levan a cabo experiencias pedagóxicas como foi o caso de Bernarda Pereira e Alfonso Rodrigo en Sanxenxo. Organizan conferencias sobre medicina (impartido polo Dr. Andrade, director do sanatorio Gil Casares), agricultura e botánica (falou Bibiano Fernández-Osorio Tafall, catedrático de agricultura no instituto de Pontevedra); non faltou o recitado de poesías en galego e castelán nin o reparto de agasallos e roupa entre o alumnado.

            Pero o máis importante, como demostración do inxente traballo do alumnado e mestres, foi a exposición de labores e traballos manuais, así como unha vitrina escolar na que se amosaban ó redor de 500 aparatos  e obxectos que foran coleccionados ou construídos  polos nenos e nenas destas escolas; estes materiais aparecían clasificados en distintas seccións: agricultura, xeometría, mineraloxía, aritmética, botánica, zooloxía, etc.

Pero en zonas do rural a situación era máis complicada como se encarga de lembrarnos Valentín Ferrero, comunista, mestre de Besomaño: “ya me tienen odio los derechistas, los caciques, los curas. Los aldeanos también me miran con recelo”.

Había un idea estendida  sobre o maioritario compromiso republicano do maxisterio. Non se equivocaban aínda que hai un certo mito pois, aparte dun sector moi activo e comprometido de esquerdas, non debemos esquecernos da existencia dunha porcentaxe significativa do maxisterio nas filas da dereita (Federación de mestres católicos, CEDA, Falanxe e monárquicos) así como un sector maioritario, que podemos considerar agradecido ás melloras introducidas pola República, pero sen compromiso activo.

Polo tanto debemos matizar no senso de que a porcentaxe de profesorado na órbita da Fronte Popular era significativa pero minoritaria e valga como indicador que do total de mestres depurados tras o golpe militar sanciónase ao redor dun 30% e son confirmados no seu posto sobre un 70%.

                 A República tamén abriu expectativas na sociedade, creouse un clima de actividade cultural da que foi bo exemplo a formación, por exemplo nas parroquias pontevedresas, das Juventudes que se agrupan na Federación de Juventudes Culturales y Recreativas de Pontevedra e celebraron  o primeiro congreso en Lérez no ano 1935. A finalidade destas sociedades está orientada ao espallamento da cultura entre a xuventude, pois entenden, como di o seu presidente Ramón de Valenzuela, que o problema de España era un problema de cultura.  Bibliotecas, excursións, obras de teatro como O Fidalgo, Los Caimanes, Treizón, conferencias, bailes, rondallas, son algunhas das actividades que se realizaron.

Todas estas iniciativas e a política educativa republicana trónzase traxicamente co golpe de estado de xullo de 1936 e a depuración ou a eliminación física exércese sobre o profesorado.

Xosé Álvarez Castro

Xosé Álvarez Castro

Historiador

Xosé Álvarez Castro, mestre, profesor de historia (xubilado) .Licenciado en Xeografía e Historia. 

Máster en Educación Ambiental. Fundación Universidad-Empresa. UNED. 

VI premio Galiza Mártir da Fundación Alexandre Bóveda á recuperación da memoria histórica en 2011. 

 Enlace ao Blog de Xosé Álvarez Castro

Historia de vida de Xosé

Adosinda volve á romaría de san Bieito

máis artigos

♥♥♥ síguenos ♥♥♥