A tolemia do debate sobre a reforma laboral, a confusión dos votos cruzados entre formacións políticas “progresistas” e “conservadoras”, revelou unha vez máis que o transfuguismo, os cálculos estratéxicos e as manobras arteiras seguen vixentes no cálculo político. Soamente un anecdótico voto errado, tras a mentireira actuación de dous deputados (o tempo dirá a cambio de que) salvou a reforma laboral.
A estraña mestura de partidos “de esquerdas” e “de dereitas” que votaron xuntos tanto o “si” como o “non” demostra o nulo rigor con que se empregan estes termos.
Isto fíxome lembrar algo que escribín (1) hai agora oito anos, ao que hoxe haberá que engadir que parte do problema se deriva do “corazón partío” das esquerdas nacionalistas (tamén das dereitas), para as que o “interese xeral”, parafraseando a Orwell. é máis “xeral” para uns que para outros. Pero vaiamos ao artigo en cuestión.
Naquel tempo La Voz de Galicia tiña unha canle de televisión, Vía V, ao que concorrían, seguindo un acreditado modelo (2), tertulianos de ambas as tendencias políticas. Nun deses debates expúxose o que significan estes termos para a xente, e comprobouse unha vez máis a imprecisión e o descoido que sobre eles impera.
A interpretación máis inmediata do fenómeno, primeira que se lle ocorre a unha mente crítica, é que son conceptos manipulados, desvirtuados e escurecidos ata a súa nulidade práctica, confluíndo niso intereses espurios, tanto “de dereitas” como “de esquerdas”.
Sen ignorar o feito certo, ocórreseme que iso foi posible pola existencia doutros factores históricos, relativos tanto á evolución das loitas sociais, como ás inercias das formacións políticas.
Desde logo, ambos os termos teñen, con independencia das súas atribucións políticas, moito máis recentes e casuais, unha carga que relaciona a localización con factores simbólicos positivos e negativos. O cal foi aproveitado de antigo, de modo un tanto simplón, pola dereita política.
A etimoloxía diversa, nas linguas de España, de ambas as palabras, contribuíu tamén a cargalas de contido emocional.
Dereito é un termo claramente latino, ligado ao bo facer (destreza) que se atribúe á man que non por casualidade chámase destra, porque o é na maioría das persoas. Pode asociarse facilmente ao bo facer da xustiza e da lei, e dá nome á ciencia e a práctica que as fan posibles. Por isto asóciase a outros conceptos de valoración positiva, como recto, directo, ergueito, xusto, e a través do carácter desexable da moderación, aos seus significados de moderado e conservador, que xa adquiren per se unha carga política.
Esquerdo, pola contra, é un termo prerromano, seguramente vasco-celta (de “esku”, man, e do celta kerros”, torcido). En eúscaro, “eskerre” significaría pois algo así como “man chosca” ou “man torpe”. Eu quedaríame con “a man parva”. Como termo alleo ao latín, para a maioría dos falantes ibéricos carece de asociacións positivas ou negativas. Cousa que non ocorre co termo latino sinistro, que xa perdeu o seu significado orixinal, conservado en italiano, e que como mínimo se asocia a perverso e escuro. Fácil asociación, pois, para un uso político tendencioso.
Pero á marxe destes significados, eses usos políticos proceden dunha casualidade: Da colocación dos representantes destas tendencias no local da Asemblea Nacional Constituínte de 1789. Os situados á dereita da presidencia defendían o veto real das leis, ao que se opoñían os situados á esquerda, porque iso supoñía o mantemento do absolutismo.
É entón cando se empeza a asociar á dereita co carácter conservador, reaccionario, inimigo dos cambios, no sentido social do termo. E á esquerda coas tendencias innovadoras, progresistas ou revolucionarias, decididas dalgún modo para propiciar cambios sociais.
A partir de aquí interveñen os factores que citei ao comezo para contribuír a borrar os significados reais destas palabras no imaxinario colectivo.
A evolución das loitas sociais cambia os termos do debate. Se nun principio a dereita era conservadora fronte a unha esquerda liberal, iso era nun contexto de emancipación política da burguesía fronte aos privilexios da nobreza. Facendo a salvedade de que esa nobreza era xa unha “nobloburguesía” (perdón polo palabrote), na que se mesturaba a nobreza máis rancia con advenedizos burgueses privilexiados e ennoblecidos, claramente capitalistas ambos. E xunto aos burgueses demócratas, que querían eliminar eses privilexios, aliñábanse entón campesiños pobres, artesáns urbanos e un incipiente proletariado industrial.
Aínda, nos Estados Unidos, chámase “liberais” aos máis ou menos esquerdistas que defenden as políticas do Partido Demócrata, empregando unha denominación que en Europa é xa un caixón de xastre no que caben mesmo coñecidos e recoñecidos fascistas.
O triunfo burgués fronte ao absolutismo do Antigo Réxime, produce novas situacións e recrea vellos enfrontamentos. Agora a gran burguesía triunfante volve ser unha “nobloburguesía” que acolle no seu seo aos membros sobreviventes da vella nobreza e aos burgueses recentemente enriquecidos. E en fronte están outras “clases populares”, co predominio indiscutible do proletariado. Xa, en boa lei, dereita e esquerda significan outra cousa, aínda que se seguen utilizando, segundo quen o faga, con variable xeometría.
Incluso o vello proletariado cambia, e coa evolución social aparecen termos confusos, como o de “clases medias”. Outro caixón de xastre que propicia ideoloxías confusas e unha nova posición, carente de significado propio, identificada con elas: o “centro” político. Na medida en que ese centro non quere cambios de fondo no sistema, pode identificarse estritamente co concepto orixinal de “dereita”.
Os vaivéns da historia deixan en parte inservibles os conceptos “situacionistas”, e son altamente manipulables, con usos ideolóxicos que non resisten unha análise minimamente seria.
A inercia das formacións políticas é o outro factor que desenfoca estes conceptos. Porque vellos partidos revolucionarios evolúen e instálanse na comodidade do sistema, nun proceso xa sesquisecular, cun goteo continuo de posturas oportunistas e acomodaticias que os vai transformando verdadeiramente en “partidos de orde” ou “partidos conservadores”. De facto, en partidos “de dereitas”.
Xa non loitan por cambios significativos da sociedade, máis aló da evolución, á que quero crer que son alleos, que propician incesantemente os poderes económicos, na súa procura incesante de beneficios.
Século e medio de escisións políticas “posibilistas” van arrastrando e debullando da esquerda a sectores completos da sociedade. E os que se van levan con eles interpretacións do que é “a esquerda”, contribuíndo ao desprestixio do termo, o que fai que moitos cidadáns se autodefinan como “nin de dereitas nin de esquerdas”, postura claramente dereitista que os leva directamente a querer conservar o que habería que cambiar. Curiosamente defínense así moitos ultradereitistas, contribuíndo a esta Babel.
Pero, sexa pola inercia mental, que che fai ver que segues no mesmo sitio cando te fuches trasladando a outro, sexa por calculado engano, eses partidos seguen chamándose “de esquerdas”, e as súas políticas, con matices dalgunha importancia fronte ás máis reaccionarias, “as políticas da esquerda”. Claro que sempre dirán que eles son “a esquerda posible”.
Só podo entender como tal unha esquerda solidaria, para a que o valor humanidade sexa máis importante que calquera outro, defendendo a igualdade esencial dos humanos, por encima de barreiras nacionais ou de clase. Esas barreiras de clase, que son as verdadeiras, non se eliminan falando de igualdade teórica mentres non se busque de verdade a igualdade de dereitos. De Dereitos Humanos.
A miña conclusión é: ou somos capaces de deslindar novamente a fronteira entre os partidarios de cambiar de verdade a sociedade e os que están a gusto nela, ou teremos que renunciar a unhas denominacións que perpetúan a confusión.
Juanjosé Guirado
Arquitecto
Juan José Guirado Fernández, sevillano de nacemento (Écija 1946) e pontevedrés de adopción, tras rematar os seus estudos de arquitectura desenvolveu a maior parte do seu traballo como arquitecto en Pontevedra, traballo que, por circunstancias da vida, foi abandonando para dedicarse ao ensino, comezando por unha substitución no IES Concepción Arenal de Ferrol e aprobando posteriormente as oposicións a profesor de debuxo, profesión que exerceu en Pontevedra durante sete anos, seis deles no IES Valle Inclán.
Despois de rematar a súa tese doutoral, acabou na Escola de Enxeñería Industrial de Vigo, no Departamento de Deseño, no que traballou ata a súa xubilación hai agora sete anos. Ao longo dese tempo participou en diversos congresos e cursos dentro e fóra de España e realizou estudos sobre xeografía, historia, antropoloxía, filoloxía e literatura.
Desde hai dez anos escribe puntualmente no seu blog esencial o menos sobre estas e outras materias. Ademais da súa tese é autor de tres libros sobre xeometría e deseño.
máis artigos
♥♥♥ síguenos ♥♥♥