Lembranza das mestras da infancia por Anxo González Guerra

Tal vez sexa eu o menos indicado para falar de mestras porque non fun á escola, fun un neno sen escolarizar: dos cinco aos once anos estiven co meu tío cura e a súa asistenta na Cervela, foron eles quen me aprenderon as primeiras letras e todo o demais. Creo que unha mestra asinaba como que era alumno seu sen selo e, aínda que non mo dixeron nunca, eu sospeito que o de non mandarme á escola era porque naquel lugar a mestra tiña fama de bater moito e ensinar pouco. Así que non teño a foto esa que ten a xente da miña xeración posando na súa escola nin a foto coa mestra e os compañeiros. Iso si, fun un adiantado da homeschooling, algo é algo.

Así que vou falar daquelas mestras polo que vin, lin e escoitei. Contaba miña nai que cando os pais tiñan mente de facer a nena mestra xa lle empezaban a falar o castelán na casa para que lle saíse máis natural cando exercese porque tería a obriga de esquecer o galego na súa escola. Coñecín varias mestras de familia labrega galegofalante que non soltaban unha palabra en galego nin que as espremesen como o trapo de fregar. Niso a miña bistía Isolina era unha adiantada, que nos falaba en galego aos pequenos da familia, iso si, corrixindo a nosa fala para que non fose moi “bruta”, tiñamos que dicir “gritar” e non “berrar”. Tamén falaron sempre o galego fóra da aula a dona Elisa de Trasar e a dona Aurora e o don Manolo (matrimonio) do Barrio. Este mestre pasou á historia por darlle nome a unha árbore senlleira “O carballo do Mestre”, en Pradeda.

Todas, sen excepción, tiñan o tratamento de “doña” e o diminutivo no nome en moitos casos, “doña Lolita, doña Pepita…” Na miña terra o primeiro destino de mestres e curas era sempre a alta montaña dos Ancares, o Courel, o Cebreiro… Alá marchaban as mociñas con dezasete anos e sen experiencia. Tiñan que levalas os pais a un lugar onde non chegaban os coches e os últimos quilómetros era a cabalo ou a pé. Sempre había unha casa de confianza que acollía e daba pensión á mestriña. Sempre eran tratadas naquel mundo rural con moito respecto e admiración porque eran as depositarias do saber, do coñecemento e iso que ás veces non había moita diferenza de idade entre o alumnado máis vello e a profesora; ata algúns homes sacaban a pucha cando falaban con elas. Contoume a miña prima Maruja que nunca esqueceu aquela marabillosa experiencia courelá e cando volveu por alí moitos anos despois, xa no seu coche, seguían lembrándoa e tratándoa co mesmo agarimo.

O caso é que os curiñas novos tamén tiñan a primeira parroquia na montaña. Dicía miña nai que “entre santo e santa, parede de calicanta” (hai que separar os mozos e as mozas, que a ocasión pode levar ás relacións amorosas). Cando chegaron os tempos nos que os curas empezaron a pendurar as sotanas, houbo algunhas parellas de sacerdote-mestra, non é de estrañar que os dous mozos da parroquia con estudos e tempo libre acabasen “xogando aos médicos”.

Nas Memorias dun neno labrego de Xosé Neira Vilas está moi ben retratada a chegada dunha mestra nova, o que iso supón para o neno Balbino. Pero tamén había de todo daquelas, eu coñecín dúas irmás mestras. Unha delas non facía máis ca rezar na escola e a rapazada non aprendía nada, ata agradecían cando ela non podía ir e mandaba un sobriño (que non pasara da escola) no seu sitio, con el aprendían “as catro regras”. Pola contra a outra irmá preocupábase moito porque os nenos e nenas aprendesen e se algún despuntaba miraba como poder axudalo. Unha sorte ou unha desgraza que ao neno lle tocase unha ou outra!

Lembro un par de casos nos que a mestra casou cun mozo do lugar que non era o médico, o farmacéutico nin outro mestre. Tal era a consideración da mestra que o marido perdeu o seu nome e pasou a ser para todos “o home da maestra”. Cando me teñen convidado a darlles unha charla na facultade aos futuros mestres, sempre lles digo que se lles gusta e lle botan ilusión terán a mellor profesión do mundo porque terán o agarimo e o respecto dos cativos. O Paulo non quería ir á escola ao comezar infantil. Ao saír o primeiro día díxolles aos pais que xa lle quería máis á nova profesora ca a eles. Cousas así só as consegue unha mestra.

Sempre se dicía “pasa máis fame que un mestre de escola”, mesmo para algunhas familia era un traballo pouco valorado. Conta meu irmán mestre que un día veu unha nai para tratar da súa pequena e cando el empezou a falar xa o cortou… “non me diga nada da nena, señor maestro, que eu xa sei que é moi curtiña, pero a ver se polo menos a puideramos facer maestra”. E se non chegaba ao final dos estudos podería exercer de “mestra do cu colorado”, que era como lles chamaban na Ribeira Sacra ás que facían substitucións sen teren a carreira esixida. E tamén “dar punto” era dar vacacións a mestra ao alumnado. Cando se escoitaba algo interesante soltábase o de “aprende cachola que estás na escola”; como non fun á escola pouco aprendín e para remedialo teño que ler sempre as publicacións de De vella a bella nas que se aprende moito.

Coñecín moitas mestras e algunhas marabillosas mestras rurais. Que lles sirvan estas liñas de homenaxe.

E se o queren saber todo sobre as escolas rurais poden ler as publicacións de Narciso de Gabriel citadas na Wikipedia.