PRIMEIRO CONTO:   DÍA DE SAN GORDIÁN:  SEXTA FEIRA

  O SEÑOR RAMÓN DA CACHUMILA

     Andando o tempo polos mediados dos anos trinta do século que rematou, residía na nosa terra algunha xente que traballaba a reo e moita xente que non tiña ocupación en tarefa ningunha que reportara algo positivo, nin ganas que tiña de buscala tampouco, pero  non por iso hai porque abaterse, tampouco non é exclusivo do noso país. Hoxe en día a mesma xente coas mesmas profesións ca naqueles anos segue sen facer nada positivo, pero o mundo é así…

 As guerras comezan sempre –é só cuestión de mirar para atrás no tempo- por causa dos que dunha maneira ou doutra non moven unha palla. Os verdadeiramente traballadores non teñen tempo abondo para perdelo en liortas, tódolos momentos do día lle fan boa falta para empregalos nos seus quefaceres se queren comer.

Neste caso, no lado dos ocupados todas cantas horas da o día, está o señor Ramón da Cachumila; o señor Ramón da Cachumila traballou toda a vida coma un “cabrón” e ata a hora na que deixou de respirar.

     -¡Vai tomar polo cu!

O señor Ramón da Cachumila –home cabal de entre os que viven no seu tempo- foi nado de nai e pai, coma calquera outro individuo da especie humana, hai disto xa moitos anos. No momento do que falamos era xa un home gastado, consumido en fin, polo paso de tantos días como levaba traballado.

     Súa nai botouno a este mundo de Deus na coñecida como Casa da Abeleira, non lonxe do histórico Cruceiro das Procesións, nun lugariño chamado de Quintillán, freguesía que leva o mesmo nome de San Pedro de Quintillán, na cima do pontevedrés concello de Forcarei pertencente á brava comarca da Terra de Montes.

A Casa da Abeleira é unha vivenda típica do rural feita en pedra de perpiaño, que consta de baixo e un piso, do mellor granito que se atopa polas canteiras da comarca.

Ramón da Cachumila, individuo de mediana estatura, corcovado, cabeza próxima á monumentalidade, estropallo por pelo,  face mal barbeada cunhas vexigas que lle quedaron da varíola curada de mala maneira, ollos de sapo, nariz veada á maneira de cheminea pendurada no medio dunha cara de lúa chea, fociño adiantado tendo a cotío unha raquítica cabicha apagada colgada do beizo de baixo; mans grandes e grosos dedos, pernas formando unha paréntese… –non semella ser o que se acostuma a chamar un home guapo, non-, foi en todo momento, sen embargo, querido e respetado en Quintillán.

Sen lle querer quitar outros méritos que puidera ter ocultos, o máis grande que se lle coñece en vida a este esforzado home –á maioría da xente non se lle coñece cousa de valor ningunha-, foi o de fabricar uns zocos para calzar nos pés que se podían estimar –sen mentir nada- case que de milagreiros.

    Zocos moi semellantes ou feitos polo Sr.Ramón

     Xente que habita en algunhas das nosas aldeas é moi interesada –grazas a Deus é pouca-,  e por veces actúa con moi mala fe. Que se lle vai facer…ten que haber de todo.

Aínda que poida parecer que zoqueiro e zapateiro son a mesma profesión, nada máis lonxe da realidade ca iso. O resultado do seu traballo é vestir os pés da xente, pero as técnicas de cada un dos oficios son completamente diferentes a pesar de que teñan algunhas cousas en común.

Nun tempo aínda non moi remoto, se ben tampouco foi onte, correuse por aquela xurisdición que, ó parecer, por causa diso –dos comentarios das malas linguas se entende-, e dende que chegaron ós seus oídos esas murmuracións, de contado deixou de facer zapatos á medida do pé. Abandonou a confección e reparación deste tipo de calzado para concentrar todo o seu saber e a súa maña exclusivamente na fabricación dos, co tempo, afamados e desexados zocos.

Como Ramón da Cachumila, as críticas ó seu traballo –que ademais eran totalmente inxustas-, non as aceptaba demasiado ben… De súpeto e sen desculparse ou xustificar a decisión cos clientes que sempre nel confiaron, deixou drasticamente de facer os zapatos e nunca máis os reparou…

     Corríase que dicían as malas linguas –ou boas, a saber- que Ramón da Cachumila non era tan mal fabricante de zapatos como algúns pretendían facer que parecera, senón que entre o gremio do zoco e o zapato había algúns colegas seus –colegas, que non amigos- interesados en que o deixara, porque a competencia no ramo era moita e os cartos a repartir moi poucos.

Xa logo de dedicado por enteiro, en corpo e alma, á confección do rústico calzado de coiro e piso de madeira…; non quixo volver a oír falar, nin de lonxe… da feitura e aínda menos da reparación dos agora odiados zapatos.

Os que exercían a mesma profesión ca el, é dicir, os zoqueiros e zapateiros, quedaron contentos coa súa decisión e el nunca dela se arrepentiu.

     -Faime uns zapatiños para o meu neno, Ramón… –dicíalle algún que outro zaragateiro da súa aldea por se meter co bo do home.

     -¡Vai a tomar polo cu…!

     -¡Home Ramón…!

     -¡Vai a tomar polo cu…!

     Así era o carácter do señor Ramón cando se lle facía algunha alusión ós zapatos. Nomear os zapatos e rebentar o señor Ramón era todo unha…

     -Ramón, fai o favor, arránxame este par de zapatos que teño medio rotos…

     -¡Que chos arranxe a nai que te pariu onte, cabrón…!

     -¡Pero Ramón…!

     -¡Vai a tomar polo cu…!

Ramón da Cachumila era moi boa persoa e botaba o día sosegado. Tranquilamente sentado nun tallo debaixo da parra, dalle que dalle e peta que te petarás, primeiro vai un zoco e logo vai o outro, así pasaba sen maior inquietude os días da súa vida. Pero tiña uns prontos…

En contrapartida á sona da maldade dos zapatos que saían do taller onde pasaba a vida, pregoábase por toda a comarca -e máis lonxe aínda- que os zocos que con aquelas bastas mans creaba o señor Ramón eran, sen lugar a dúbidas, as mellores creacións dun zoqueiro profesional en moitas, moitas leguas á redonda, quizais en España, en Europa toda e posiblemente no mundo enteiro…

Tan versado estaba en materia “zoqueiril” e tanto afondou niso do oficio de zoqueiro que mesmo os podía fabricar, a segundo se necesitasen para unha cousa ou para outra, sen problema ningún… Facíaos a pedir de boca.

Construíaos, coma quen di, a gusto do peticionario. A súa elaboración podía ser para todo tempo, lugar ou situación. Saían das súas mans preparados para o frío invernal, contra a choiva máis intensa, para correr á velocidade desexada, para andar amodo, para saltar con ou sen impulso, de descanso… zocos, zocos e máis zocos para case todo canto se puidesen desexar… O señor Ramón era quen de cumprir o capricho máis extravagante.

     -¡Pónmelle unhas biqueiras a estes zapatos Ramón!

     -¡Que che llas poña o deus que te fixo, fillo da …!

     -¡Ramón…!

     -¡Vai a tomar polo cu…!

Os zapatos… ¡Hai os zapatos! ¡Mala chispa comera ós zapatos! ¡Nunca el tivera empezado a facelos! ¡O nome dos zapatos era o seu calvario persoal!

O señor Ramón era, sen embargo, o que poderiamos denominar, sen esaxerar en absoluto, un perfecto virtuoso na elaboración dos zocos.

     En vida tan só lle faltou artellar un par deles que falaran como falamos os humanos. Isto seica nunca o conseguiu…

Pero realmente o que a el lle daría para sempre a grande sona de zoqueiro en toda aquela demarcación e fóra dela, foi o facer os zocos especiais para bailar. Uns zocos especiais elaborados para moverse compasadamente e danzar as distintas pezas musicais que se percibiran no oído de quen os tivera postos.

Así foi efectivamente…, o señor Ramón da Cachumila, zoqueiro como non houbo outro, conseguiu facer uns zocos únicos, zocos precisos e específicos para bailar.

Despois de romperse a cabeza horas e horas día tras día. De facer múltiples indagacións e de executar miles de probas facendo con toda a paciencia do mundo os “paos”; turnando nas súas experimentadas mans as madeiras de ameneiro, de cerdeira, de bidueiro… e quen sabe de cantas máis madeiras doutras árbores, o resultado obtido, por fin, foi o mellor premio que puido ter este gran artista do zoco. O traballo ben feito sempre ten a súa recompensa e a el tamén lle tocou…

     A historia –porque hai que dicila- do nacemento destes preciosos e prezados zocos, contada sen paixón e sen cargar nin quitar detalles da maior precisión, ocorreu máis ou menos da maneira que a continuación se relata:

Unha súa curmá, que de nome levaba Ermandina e por el a chamaban –por sorte para ela non se parecía en nada fisicamente ó zoqueiro, incluso poderiamos dicir que era tirando a medio guapa-, veciña da próxima aldea de A Graña de Cavanelas, preto de onde el vivía, pregoulle un día con gran sentimento e moi encarecidamente que lle preparara un par de zocos para estrear no día da romaría do san Antonio de Garellas, aldea situada máis alá da vila de Forcarei.

Ela sabía ben que o día da festa xa estaba encima e foi onda Ramón coa maior zalamería…

     -Amáñamos para que me queden ben axustadiños, meu amigo…

     -Heichos de preparar axustados ó pé coma si se tratara dunhas luvas pegadas ás mans, basta que sexan para ti. E aínda máis, ó mesmo tempo tratareichos de forma que saian dos que fago adaptados para carreira, para que corras ben lixeira, de maneira que poidas andar con garbo, ti por agora tes bos folgos, non coma min, podes andar ben á présa que aínda es moi nova…

     -Malia que non corran moito dácheme igual, a cuestión é que non me manquen nos pés e ó mellor me vaian facer bochas.

     -Non te desacougues Ermandina, serán perfectos para o teu pé, estate tranquila, xa verás… vouchos facer tan lixeiros que as pensar que vas sen zocos…

     -¡Escoita! O que si me gustaría…, se fose posible…, é un dicir -dixo cun fío de voz por se a Ramón non lle gustaba o encargo- é… que bailaran… que bailaran ben…

     -¿Que bailaran…, dis? ¡Recoiro! ¡Eu nunca fixen uns zocos para bailar, San Deus…! Agora si que me amolaches ben amolado…

     -¡Home! Se pode ser… se non pode ser non pasa nada, ben o sabes… Pero algunha vez podes empezar a facelos, ¿ou non?… Se o conseguiras, que coñecéndote sei seguro que o has conseguir, levaríaos á romaría. Quixera calzalos pola festa do san Antonio de Garellas… Agora téñoche alí un mozo que me fai as beiras ¿sabes?…

     -Que bailen… –Ramón da Cachumila quedou cavilando no choio aquel que lle acababa de encomendar súa curmá; xa non se decatou do que lle dixo a continuación nin tampouco lle importaba…

Así foi, palabra arriba palabra abaixo, como aconteceu a historia e o que motivou a fabricación do primeiro par de zocos especiais e específicos para bailar.

     Por causa do encargo da súa parenta Ermandina, o erudito zoqueiro señor Ramón da Cachumila, estivo probando coiros e máis coiros…, coiros sen fin; madeiras e máis madeiras das distintas árbores traballadas amorosamente sobre o burro de desbastar.

Tronadas e chispas no ceo e el non se decataba de nada que non fora a súa actividade de investigación. Foi o esforzo dun verdadeiro louco… dun auténtico titán… Pasaron soles e lúas arreo sen que levantara cabeza, estaba de continuo exercendo a súa profesión. O señor Ramón non era un home, transformárase nunha maquina de traballar… A casa da Abeleira parecía unha fabrica traballando día e noite.

Aixolas, gubias, llegas, coitelas, bastrén… tódalas ferramentas que acompañan ó oficio ardían e todas botaron lume e fumegaron nas mans do zoqueiro semana tras semana…

Coa subela furaba, e cosía cunha mestría como nin a mellor modista faría cunha agulla nun fermoso vestido.

Traballa e afía, afía e traballa sen descanso. Non tivo parada Ramón da Cachumila.

Xa despois de realizadas centos e centos de probas de día e mais de noite, e de combinacións e máis combinacións entre coiros e madeiras; co paso dos días e máis días e outros días, a recompensa chegoulle por fin como era de esperar. Verdade é que foi co tempo xusto de non lle fallar á parenta. Ermandina ía quedar contenta.

Os zocos de bailar deixaron de ser para el un misterio…

Naceran por vez primeira no mundo uns zocos especiais dotados para o baile…

Bailar mazurcas, polcas, muiñeiras… estaba ó alcance de quen calzara os zocos que das mans do señor Ramón da Cachumila saíran para danzar…

A felicidade de moita xente dependía daquel home que consagrara a maior parte da súa vida basicamente a fabricación dos modestos zocos.

     Despois desa inesquecible data –sinalada cun redondel de cor vermella no almanaque da súa casa coma festivo-, continuou facendo zocos como antes do feliz descubrimento, pero xa só por encarga segundo estricta lista de espera; tanta era a súa fama.

Cada par de zocos que saían das mans do señor Ramón era para un determinado dono e tan só a el lle acaían, parecía un milagre… Non lle servían a ningunha outra persoa que non fora a aquela para quen o par de zocos foran feitos… nin neles entraba outro pé que non fora o pé de quen fixera o encargo, e…

Os zocos de bailar. ¡Hai, os zocos de bailar…! Eses tan só os confeccionaba para as amistades escollidas que o frecuentaban; e aínda así con moito favor e conseguindo posto noutra lista –tamén especial-, que tiña feita por propia man con moita meticulosidade.

Co paso do tempo sóubose algo, non sen traballo, sobre os materiais básicos que empregaba na especialísima fabricación destes zocos e que eran –ó parecer-, os que a continuación se expoñen: para os “paos” do piso empregaba madeira da cerna da aciñeira. Seica tiña que ser da que se encontraba asentada en certo sitio moi húmido e con moita xunqueira dun emprazamento concreto dos arredores das aldeas de Leboso ou de Rozados. Ademais era preciso que esa madeira estivera curada, quen sabe como, dunha maneira especial. Dise, entre os entendidos e estudiosos da etnografía e máis concretamente dos que afondaron no estudio dos zocos do noso país, que el afumaba un pouco esa madeira cos tizóns a medio queimar do lume que se facía na lareira da súa casa con madeira de castaño, de remate fregábaos cun emplasto feito con follas verdes de edra sen o rabo mesturadas e machacadas con varios dentes de allo. Ó parecer ese era o sistema ideal para tela preparada para facer os zocos de bailar nun tempo excepcionalmente rápido…

O coiro empregado para o zoco tiña que ser de pel de cabritiña recén parida. Cabrita do leite coma quen di –non valía outra-, tratada por el cun método propio. Sabe tan só o demo os potingues que o señor Ramón utilizaba. Desconfíase de que esa pel a untaba polo lado de dentro con cascas de ovo de galiña. Despois esa pel era dobrada en varias capas superpostas para secar máis lentamente. Ademais sen tinguir, da cor natural do coiro. Os amallóns, que debían ir cruzados, para atar, eran do mesmo material…

  Descargar PDF