Estamos afeitos oír que en España temos un gran sistema sanitario, dos mellores. Podería ser.

 FORTALEZAS

A esperanza de vida está entre as máis alta de Europa e do mundo. De todas as maneiras, o COVID-19 provocou moitas mortes, retrocedendo a esperanza de vida desde os 84 anos do 2019 ata os 82,4 anos na pandemia (2020).

A Organización para a Cooperación e o Desenvolvemento Económico (OCDE) ponnos como un dos sistemas sanitarios máis eficientes, tendo en conta factores importantes: menor número de ingresos hospitalarios evitables (infarto ou diabetes) o que aforra custos e saturación hospitalaria, ademais de contribuír ao benestar dos pacientes. A clave disto era a atención primaria, onde os cidadáns tiñan  un seguimento próximo e é onde se pode desenvolver a medicina preventiva e o traballo de enfermería neste tema.

No noso país temos unha taxa de menor mortalidade evitable e débese aos sistemas de prevención (somos dos países europeos onde máis mulleres fanse unha mamografía anual para detectar o cancro de mama, por poñer un exemplo). De feito, España era en 2019 un dos países con menor mortalidade previsible por doenzas como o cancro de pulmón, enfermidades do corazón ou vinculadas ao alcol e tratables, como o cancro de mama ou colorrectal, etc.

Tamén estamos nun dos países onde a xente máis confía no sistema sanitario, así antes de a pandemia, xa se rexistraba un das maiores porcentaxes de poboación de máis de 65 anos vacinada contra a gripe. Isto tivo unha repercusión fundamental no éxito da campaña de vacinación contra a COVID-19, onde o antes aprendido da atención primaria, tan bo resultado está a dar ano a ano.

Estamos dentro dos países coa sanidade máis universalizada, onde hai menos necesidades insatisfeitas de exame médico debido a razóns económicas, xeográficas ou de tempo de espera.

FINANCIAMENTO

Como se explica todo isto, a pesar da falta de investimento no sector sanitario?

A OCDE apunta que, en España, aínda que é dos países que menos inviste en sanidade por habitante, o informe do 2020, remarcaba que o sistema sanitario español era máis eficiente que outros.

No 2019 a media da UE era do 7% do PIB, e o gasto sanitario público en España do 6,0% do PIB.  Eurostat cifraba que o gasto sanitario per cápita no noso país é un 15% inferior á media dos países da Unión.

O gasto sanitario, España está agora na media europea, se se toma en conta a porcentaxe do PIB: 10,7% fronte ao 10,9% europeo. Con todo, se se elabora unha clasificación de gasto por habitante, pasa á parte media da táboa, con 2.588 € por persoa, lonxe dos 3.159 € de media na Unión Europea e moi lonxe doutros países como Reino Unido, Francia, Alemaña ou Suíza. Os países que se atopan por baixo son, en xeral, aqueles que partían dunha situación económica e social máis complicada nas últimas décadas.

OS PROFESIONAIS DA SANIDADE

No que toca aos profesionais, “Os recortes á sanidade non só afectaron ao sistema senón ao seu persoal, que ten unha alta porcentaxe de síntomas de “burnout” (“queimados”, desgastados), di Tomás Cobo Castro, presidente do Consello Xeral de Colexios Oficiais de Médicos de España (CGCOM). “O baixo salario é un problema que desgasta á profesión médica. Sobre todo, cando se comparan aos soldos dos seus homólogos noutros países”.

Algúns son máis pesimistas: “Vendéusenos que a sanidade española é das mellores do mundo, pero non é verdade. É un desastre”, afirma Javier Ruiz, colaborador xurídico da Agrupación Sanitaria Española ASAES, unha organización de carácter sindical que ten como obxectivo terminar coa situación de precariedade laboral. “Temos aos mellores profesionais, pero non o mellor sistema”.  Como vai ser o mellor sistema o que abusa da vocación e entrega dos seus profesionais?”, pregúntase este avogado. “Temos médicos con contratos precarios ata a idade de xubilación”

O CGCOM e a Confederación Estatal de Sindicatos Médicos (CESM), realizaron a Enquisa sobre a situación da profesión médica en España. Un 8% dos sanitarios temporais levan así máis de 20 anos e existen profesionais maiores de 60 anos que seguen encadeando contratos. 

O 36% dos médicos que traballaba na sanidade pública española tiña un contrato temporal e a metade deles levaba máis de 6 anos sen conseguir unha praza.

Profesionais, que se ven imposibilitados a coller UNHA BAIXA POR LESIÓN para non perder un traballo.

O deficiente trato aos profesionais empeza pola temporalidade, e chega a que non poidan ter unhas vacacións nin acceder a hipotecas, debido a esta inestabilidade profesional.

España está entre os países europeos con máis médicos, pero peor pagos.

ATENCIÓN PRIMARIA

A precariedade laboral chega case ao 50%, e afecta de forma directa á atención primaria (AP). A temporalidade dos contratos implica unha gran rotación do persoal e prexudica de maneira moi grave na atención aos pacientes, non existe nestes casos, a continuidade asistencial e o paciente é asistido por un ramallete de médicos con contratos dunha semana.

A crise da sanidade socava a atención primaria, a maior fortaleza do sistema español.

 A atención primaria é o gran foco de preocupación neste momento, no que se aparecen todos os días protestas do persoal sanitario en diversas  comunidades autónomas. Ademais dos datos da OCDE, o Barómetro Sanitario do mes de novembro do 2022 do Centro de Investigacións Sociolóxicas (CIS), mostra como ao sistema empezan a racharse, na base do seu funcionamento, se se compara cos datos de 2019. A enquisa do CIS pon en evidencia a degradación na Atención Primaria, a porta de entrada sanitaria.

Sete de cada dez persoas que necesitaban ver a un médico tiveron que agardar máis de dous días para ser atendidos na atención primaria. Só o 20% foi atendido na mesma xornada ou a seguinte á que pediu a cita e a metade sufriu unha demora de máis dunha semana. Un 18,7% estivo a esperar sete días para ser visto polo médico de familia, o 12% foise ata os oito días e un de cada catro, un 23,3%, por encima dos 11 días.

Estes datos comparados co barómetro de 2019, onde o 52,9% da poboación tivo acceso á atención primaria nesas primeiras horas. O 31,3% foi visto por un médico entre tres e sete días despois de pedir cita e só o 9% tardou máis dunha semana, case tres veces menos que en novembro deste ano.

 Aumentan os pacientes que esperan máis días para ser atendidos polo médico de cabeceira e non pódese entender unha Atención Primaria con listas de espera.

Este primeiro chanzo xa viña desgastándose e a chegada da pandemia, rematouna, se sumamos a esta pandemia que estamos a pagar as consecuencias de anos de reivindicacións desatendidas.  O constatado polo CIS contrastan co que ocorría hai tres anos e van da man coas reivindicacións dos persoais dos centros de saúde: axendas sobresaturadas, xubilacións, baixas e vacacións que non se cobren e profesionais exhaustos que non chegan a prestar unha atención personalizada nin de seguimento. As administracións non fixeron desde o 2019 o esforzo necesario para reflotar o sistema e todos os datos empeoraron ( apuntan desde a Federación de Asociacións para a defensa da Sanidade Pública).

De todas as maneiras, o apoio da poboación á sanidade pública é contundente. Segundo o CIS, as urxencias e os ingresos hospitalarios son os servizos mellor valorados –cun notable–, seguidos pola atención primaria, que a pesar de que ten a todo o sector levantado polas condicións laborais mantense como o servizo ordinario con mellor nota.

O apoio a estes profesionais queda patente coas manifestacións que están a sacar á rúa a miles de persoas.

FALTAN MÉDICOS?

Para os xestores sanitarios, sen dúbida, é a culpa de todos os seus males, pero contrasta cos datos obxectivos.

España ten 4,6 médicos por cada mil habitantes, na parte alta da táboa europea e por encima dos 4 de media. É o segundo país do mundo en número de facultades de medicina en función da súa poboación. O informe da OCDE non ten en conta, por exemplo, a dispersión da poboación, nin as especialidades. E neste punto volve fraquear a atención primaria. Neste país hai uns 42.000 profesionais médicos que traballan neste primeiro chanzo asistencial, segundo datos do Ministerio de Sanidade. Un de cada tres ten máis de máis de 60 anos, polo que ao redor de 12.000 superarían a súa idade de xubilación de aquí a 2027.

O Ministerio propuxo un “proxecto piloto” para reter a eses médicos nos próximos tres anos, mentres trata de atraer a novos profesionais a través do incremento de prazas para a formación sanitaria especializada. En calquera caso, España é un importador de médicos: chegan máis extra comunitarios que os nacionais que se van, polas malas condicións laborais fronte a outros países europeos.

O aspecto cuantitativo, respecto aos médicos, contrasta co aspecto cualitativo.

As condicións laborais son pésimas, refíreo perfectamente o Dr. Javier Crespo, xefe de Servizo de Dixestivo do Hospital Universitario de Valdecilla e presidente da Comisión Nacional de Dixestivo: “É evidente que as condicións laborais xogan un papel importante no hartazgo de moitos profesionais médicos. Un soldo baixo para a nosa responsabilidade, que fai que moitos profesionais, para obter uns ingresos razoables, ter xornadas de traballo de ata 70 horas semanais incluíndo gardas de 24 horas, atención continuada, peonadas e outras múltiples fórmulas próximas á explotación como a conversión dos médicos de familia en suxeitos itinerantes para sempre en función das necesidades (nunca previsibles) do sistema, E, aínda que poida parecer mesmo esotérico, estas prolongacións de xornada, obrigatorias no caso das gardas ata os 55 anos, non computan como horas extraordinarias nin xeran dereitos para a xubilación. Ao feito, xenérico e transversal do malestar polas pésimas condicións laborais súmanse: unha máis que notable inequidad entre autonomías que se traduce en diferentes oportunidades para médicos e pacientes en función do lugar de residencia, un trato persoal, case sempre mellorable e moitas veces deleznable; e a xubilación obrigatoria ………… A precariedade laboral, con médicos que son interinos desde hai 10, 15 e ata 20 anos, incumprido a lexislación laboral, é outro condicionante negativo dunhas condicións laborais dificilmente aceptables. Condicións que seguramente non imposibilitan a conciliación entre a profesión médica e a vida persoal, pero dificúltana de forma extraordinaria”.

En Galicia, repítese, por parte da clase política no poder “a falta de médicos de atención primaria” como centro de todos os males, e atribúese ao goberno central, de diferente signo político, a culpa desta falta de profesionais.

Se se mira cara atrás, non teñen en conta o ERE (expediente de regulación de emprego) encuberto, que fixeron, durante anos, xubilando obrigatoriamente aos médicos que cumprían os 65 anos, algúns no mellor momento da súa vida profesional e desde logo cunha experiencia inigualable, respecto a outros de menor idade. A medicina privada de Galicia nutriuse dos mellores profesionais, que a medicina pública puxo na rúa. Se engadimos a precariedade dos contratos (por día ou mes) que representaron o pan de cada día durante anos, podemos entender que os médicos novos escapen da nosa comunidade. En contra do que din do goberno central, a pesar de ter todas as competencias sanitarias a nivel autonómico, é polo burato que deixa o número de prazas de MIR (Médicos Internos Residentes- médicos en formación) que ofrece Madrid. Non se acordan na cúpula da sanidade galega que só en Atención Primaria deixaron de solicitar prazas de MIR acreditadas para Galicia. Soamente solicitáronse as prazas ofertadas do 2021 ata o actual 2023, polo medio perdéronse 180 prazas.

PROXECTOS

A estas condicións, súmase a falta de proxectos de reforma dos sistemas de saúde das diferentes comunidades, e non cortoplacistas, como ata o de agora, a necesidade é de proxectos a longo prazo. Exponse proxectos, en Galicia, sen ir máis lonxe tratouse de buscar unha solución á situación de atención primaria co proxecto levado por consultoras importantes (Rafael Bengoa  e Patricia Arratibel: The Institute for Health and Strategy -SE-Health-/ Jordi Varela: Xestión Clínica Varela -GCV- ) e un nutrido grupo de profesionais locais e que concluíu co documento “Por unha atención primaria vertebradora do sistema de saúde”, cun diagnóstico certeiro e unhas propostas urxentes, a curto-medio prazo e a longo prazo, que a Consellería de Sanidade, nomea, pero non leva a cabo ningunha das propostas. Os profesionais coñecen os graves problemas do sistema e contrasta coa visión dos políticos que como moito coñecen algúns deles e a súa óptica é diferente, viven realidades paralelas, o que lles conduce ao fracaso. No canto de solucionar os déficits, cámbianse os equipos directivos en períodos preelectorais, por cuestións políticas e non por criterios de xestión profesional da saúde. Ben o di o Dr. Javier Crespo: “é inaceptable que a sanidade sexa un campo de batalla político; necesitamos un pacto de todos os partidos, da cidadanía, pola sanidade, por unha sanidade de calidade. Non é problema do partido gobernante hoxe, ou dunha comunidade autónoma determinada; é un problema político que transcende á situación actual e que devén, polo menos, desde a restauración da democracia no noso país”.

SOLUCIÓNS?

Como ben di Fernando Lamata nun recente artigo do 23 de xaneiro no País: “O Sistema Nacional de Saúde necesita unha refundación”.” O SNS aguanta en España e aínda ten unha calidade moi aceptable, pero está tocado, e a tendencia actual, se continúa, poderíanos levar a unha sanidade pública para pobres e outra privada para ricos”

Segundo o Barómetro do CIS de novembro de 2022, a sanidade é o segundo problema que máis afecta persoalmente os españois.

Resultados: (entre outros…)

– Falta de persoal (sobrecarga asistencial). Son moitos os médicos que emigran ao non atopar no noso país soluciones ás súas necesidades Aumento dos médicos que se xubilan anticipadamente, ou non piden prórroga, ou dedican parte ou deciden dedicar #todo o seu tempo á actividade privada, porque se senten maltratados na sanidade pública e non ven nela un futuro estable económica e profesionalmente.

– Deterioración na calidade da atención. Son cada vez máis pacientes que poden permitirllo pagar unha póliza de sanidade privada. No 2011 había 8.5 millóns de pacientes con seguro privado e en 2021 son 11,5 millóns.

– Deterioración na accesibilidade (o aumento das listas de espera) 

Solucións: (entre outras…)

– É preciso formar os suficientes médicos ou enfermeiras, corrixindo carencias nalgunhas especialidades.

– Contratación estable e ben remunerada en relación coa responsabilidade do seu traballo e que permita desenvolverse profesionalmente para a mellor calidade da atención.

– Tendo en conta, como se viu na pandemia, que é #importante ter unha boa sanidade pública, que se prevé un aumento das necesidades de atención e recursos pola cronicidade e aumento das pacientes maiores e sabendo que a sanidade pública é un dereito, un factor de cohesión social e un determinante do desenvolvemento económico , se non se corrixe a sanidade farase diferente para ricos (privada) e pobres (pública) como di Lamata (“hai opcións políticas que queren esta evolución”).

– Como conclusión ás solucións, queda pois, a máis evidente, e da que foxen os xestores do Sistema Nacional de Saúde do noso país e os das súas comunidades autónomas (SANIDADE TRANSFERIDA):

RASCARSE O PETO PÚBLICO.  INVESTIMENTO.  DIÑEIRO

É o verdadeiramente necesario. Investindo, as cousas funcionan.

Vémolo nos telexornais desta semana, a economía española recupérase e pode seguir recuperándose, aumentar a súa capacidade de xerar riqueza, débese ter unha política fiscal progresiva e aumentar a prevención da fraude fiscal.  O PIB aumenta e debería repercutir na sanidade para volver poñernos a nivel europeo. É dicir, pódese investir en sanidade. Lamata o calca no final do seu recente artigo, e acabo coas súas palabras, esta tendencia aumentaría os recursos e debería repercutir  en estratexias de saúde e políticas concretas como: “dotación de persoal suficiente, atención primaria, saúde mental, saúde pública, redución de copagamentos, cooperación do SNS (necesidade evidente na xestión da pandemia), reforzando o Ministerio de Sanidade e creando estruturas de tipo federal para o conxunto do sistema que permitan a toma de decisións vinculantes, así como mecanismos de avaliación e control que garantan unha sanidade de calidade para todos en toda España”.

FONTES:

• La sanidad española: una de las mejores del mundo. ¿Mito o realidad?

• Microsoft Word – EGSP Principales resultados 2020.docx (sanidad.gob.es)
• Esperanza de vida al nacer 2021 | Datosmacro.com (expansion.com
• Productos y Servicios / Publicaciones / Publicaciones de descarga gratuita (ine.es)
• (Microsoft Word – AP-España-asamblea-APU.docx (medicosypacientes.com) 
• La crisis de la sanidad socava la atención primaria, la mayor fortaleza del sistema español
• Cantabria Liberal. Decálogo del médico insatisfecho o 10 razones para entender el hastío. Javier Crespo. Jefe de Servicio de Digestivo del Hospital Universitario Valdecilla y presidente de la comisión nacional de digestivo.

• Sanidad pública: existe la realidad. Enrique Costas Lombardía
• Centro de investigaciones sociológicas (CIS). BARÓMETRO DE NOVIEMBRE 2022. Estudio nº 3384.
• EL PAÍS. El Sistema Nacional de Salud necesita una refundación. Fernando Lamata.25 ene. 2023.