Un paseo pola Mariña por Sara Valenzuela

Un paseo pola Mariña por Sara Valenzuela

Paseo pola Mariña Lucense

O concello de Foz está situado na vertente máis norte da provincia de Lugo, a uns 5 metros sobre o nivel do mar, pertencente á comarca da Mariña Central. Na desembocadura do río Masma fórmase a Ría de Foz, cunha superficie de 100,29 km² e 10.002 habitantes.

O xentilicio dos habitantes de Foz é focense para o xénero neutral, focego para o caso dos homes e focega para o caso das mulleres.

En 1987 déronlle a Benito a praza definitiva en Burela, e alá fomos como non podía ser doutro xeito, pero o día que fomos buscar a casa para vivir, gustounos máis Foz e alugamos un piso alí. Benito viaxaba todos os días ata o instituto, hai unha distancia duns 14 km.

O piso que alugamos estaba nunha urbanización chamada “Las Torres”, o noso estaba no andar 14, era o penúltimo, tiña unha vista incrible da vila e da costa. Hoxe en día xa non se poden ver os edificios dende a praia, a “torre” está cuberta por outras novas edificacións. Cando viviamos alí podíanse ver desde todas as partes  da vila e era o elemento máis vistoso cando te achegabas. Hai tres edificios o F, o O, o noso e o máis alto, e o Z, que orixinal! saber máis 

Torre
A Mariña
Sara Valenzuela Viz

Sara Valenzuela Viz

Profesora de Historia

Nacín na parroquia de Santirso de Manduas, en Bandeira. Aos nove anos mandáronme estudar a Santiago e alí pasei uns cantos anos da miña vida, xa que logo fixen Filosofía e letras e liciencieme en Xeografía-Historia. Exercín de profesora percorrendo moitos centros educativos das catro provincias, penso que de aí vén o que me gusta viaxar.

Levo en Pontevedra 27 anos, nesta fermosa cidade coñecín a unha parte dos integrantes do blog devellabella, no IES Valle Inclán e tamén no Frei Martín Sarmiento. Con eles vivín moitas aventuras, dende a nosa dedicación común ao teatro a festas diversas relacionadas co noso traballo, e sempre me sentín en total confianza. Levo xubilada dous anos e procuro aproveitalo ao máximo, sobre todo facendo viaxes.

Viaxe a Limia

máis artigos

♥♥♥ síguenos ♥♥♥

Pontevedra e as casas de madeira por Sara Valenzuela

Pontevedra e as casas de madeira por Sara Valenzuela

Pontevedra e as súas casas de madeira. Evolución dos nomes das rúas

Como é sabido, a carpintería foi a primeira das técnicas de construción da arquitectura urbana medieval. Dos séculos XVI ao XVIII o verdadeiro construtor da maioría dos edificios seguía a ser o carpinteiro, aínda que hoxe en día cústanos crer que as cidades se construísen fundamentalmente en madeira, tanto que chegaron a ser coñecida como Cidades de madeira. A escaseza de construción de pedra obrigará ou fará uso dunha materia prima como a madeira, abundante no norte da península, pero á vez perecedoira e perigosa. Esta inestabilidade material das construcións, moi deterioradas pola humidade, por parte dos animais e polo lume, será unha das causas da desaparición practicamente total das casas vellas, medievais ou renacentista feitas de madeira.

Textos antigos sobre Galicia, como os de Jerónimo del Hoyo ou Cosme de Médicis no século XVII, falan destas cidades galegas de madeira, Santiago é un destes casos o mesmo que Betanzos , Mondoñedo e Pontevedra.

Como consecuencia do uso deste material combustible, os incendios son, sen dúbida, os momentos máis dramáticos da historia desas poboacións construídas en madeira. Poucas se libraron deles, algúns prodúcense por casualidade e outros en tempos de guerra sendo o lume unha valiosa arma para facer claudicar unha vila. Betanzos ardeu en 1569, como cita Manuel Martínez Santiso. Arderon máis de 600 casas, sendo necesario acudir ao rei esixindo axuda para a súa reconstrución.

Xunto a esta casa de labranza de madeira construíronse casas de pedra, de cantería ou albanelería (cachotería), aínda que estas técnicas en Galicia reserváronse, durante o século XVI, para casas nobres e os edificios máis significativos.

 Como publicou Juan Juega na, Documentación notarial de Pontevedra, refírese a casas con fachadas (“fachadas” de “taboado”), supoñendo que eran simplemente táboas sen morteiro. Polo tanto, non son os marcos tradicionais de vigas e ladrillos, senón paredes  de madeira . A documentación do XVII fala de “adereço de la testera de tablao“. Estas paredes serán posteriormente substituídas por outras de  cantería no século XVIII. Ao longo deste século non parece que se siga construíndo en madeira, débese ter en conta que un aumento do custo da madeira paralelo ao proceso de deforestación será a causa do abandono paulatino do uso deste material.

No Arquivo Provincial de Pontevedra hai poucas novas sobre as construcións civís das nosas cidades e aldeas nas que se diga que as casas estaban construídas en madeira, no obstante, no Arquivo Municipal de Pontevedra hai testemuños da existencia destas construcións.

Hai discusións sobre se os edificios eran de madeira ou se tiveron madeira,  pois  os edificios dos séculos XVI a XVIII conservados ata hoxe son de pedra, material resistente aos fungos, insectos e intemperie. Na segunda metade do século XVII son abundantes os protocolos notariais en canto ás reformas das casas particulares en Pontevedra.

Un contrato asinado polo rexedor e capitán Francisco Domínguez Tenorio en 1664, que di “que vivía nunha casa con fachadas que daban á Rúa Ciega (que  en 1843 chamouse Bravo y Maldonado  pero dende 1854 ata hoxe é a  rúa de San Sebastían) e á Praza da Platería” (esta praza en 1843 chamábase Feijoo e a partir de 1854 cambiou o seu  nome varias veces polo que neste ano chamouse El Comercio e a partir de 1931 o seu nome é como na actualidade, Manuel Quiroga). Non especifica de que material está construída a vella casa pero todo indica que foi de madeira. No século XVII hai actas notariais similares, documentos onde se especifica que os edificios levantados son de madeira.

Sábese que a construción máis antiga construída en madeira é o “Consistorio da praza”, onde “esta cidade ten dúas tendas de devaxo … que normalmente aluga” a orixe das rendas é coñecida polo libro de acordos municipais desde 1604 ata 1607, no que se engade a transcrición dun foro de 1558. Neste contrato destácase un piso alto dun pendello de madeira que o concello construíra na praza da Herrería, Ferrería tal como a coñecemos, pero que tamén tivo outros

nomes como “ Plaza de la Constitución”, nos anos 1854 e 1931, posteriormente praza do Generalísimo Franco, aínda que ningún destes nomes foi capaz de suplantar ao popular de Ferrería, nome recibido pola actividade desenvolvida polos artesáns do ferro alí instalados. Era a praza Maior da vila.

A Ferrería, foi o punto neurálxico da vila, pola súa situación, tamén, por ser lugar de entrada nela do Camiño de Santiago cal segue ata o ponte do Burgo, formando a que será a súa rúa comercial. E pola porta de Trabancas será o principal nó de comunicación cara Tui e Marín, e a proximidade da porta de Santa Clara que pon a praza en relación coas mercadorías que viñan polo camiño de Ourense e Castela.

A praza foi lugar de traballo dos ferreiros, feira, mercado, entrada e saída de camiños, comercio, lugar de lecer (polo ano 1559, celebrouse unha corrida de touros, e diversas festas co motivo da paz asinada con Francia).

Hai diversas testemuñas de que as casa eran de madeira: Don Baltasar de Pazos de Borbén expresa, en 1692, cando contratou cos mestres de albanelería para refacer a fachada da súa casa en cantería “facelo de pedra é máis conveniente porque é unha obra perpetua“. As fachadas de madeira requirirían un traballo de mantemento constante, debido ao clima húmido que favorecía a descomposición polos fungos. Tamén debido á seguridade proporcionada pola pedra contra a madeira no relativo ao perigo de incendio nunha época na que estes eran frecuentes. As Ordenanzas da Vila de 1609 subliñan a afirmación de que “todas as casas son de madeira” polo que o almacenamento de palla está moi controlado “moitos incendios e danos teñen ocorrido na Villa  e no Arrabal”  

O momento no que a pedra substituíu á madeira non é datable, o cambio foi lento e progresivo, ambos coexistiron como afirmou Bonet Correa. A principios do século XVII chegaron a Galicia un gran número de mestres canteiros de Trasmiera.

En Pontevedra, segundo os protocolos notariais, en 1666, o prateiro pontevedrés, Francisco Sánchez, contratou cos mestres de carpintería Antonio Durán el viejo e Pedro Duran o seu fillo a reconstrución da súa casa.

O Arquivo Histórico Provincial de Pontevedra conserva un folleto referente ás licenzas de construción concedidas entre o 21 de xaneiro de 1672 e o 15 de xaneiro de 1725. No que se alude a modificación das fachadas de “tablao” por outras de cantería. Tal como o expresa D. Baltasar Pazos de Borbén: “facelo de pedra é máis conveniente porque é unha obra perpetua”

Descrición das casas

As casas constaban de planta baixa e sobrado, tiñan un predio destinado a horta e cortello de animais, a  planta baixa tiña unha porta de saída a rúa e unha fiestra moi pequena, a súa función dependía da actividade dos seus moradores, sendo frecuente as tendas, os talleres artesanais, lagares, bodegas…., raramente usábase como vivenda. Esta situábase no sobrado con dúas fiestras ao exterior e estaba dividida en cuartos. O sobrado estaba apoiado en columnas, creando así tamén soportais, para variados usos.

A casa estaba cuberta a dúas augas, baixo o tellado había un espazo libre que se utilizaba para o almacenamento do enxoval doméstico.

O cambio da madeira pola pedra foi a finais do S. XVII e durante todo o  século seguinte, a diferencia económica entre ambas era mínimo, o que tamén animou a mudalas.

Exemplo de como estaban construídas, a imaxe , mostra o tabique de pallabarro. Tratase dun   división interior. Esta modalidade de tabique, chegada de Castela na Idade Media, consiste nunha estrutura formada por cangos verticais de madeira, que van do chan ao teito, enlazados con outros horizontais, tamén poden estar dispostos en diagonal; os ocos resultantes énchense con palla e revócase o conxunto con barro. Finalmente branquéase con auga e cal.

Existen outros exemplos de substitución da madeira a pedra, dende comezo do século XVIII  como os recollidos a continuación:

Ano 1706:

“Martín de la Cueva, edifica una casa de suetano y sobrado sita en la calle del puente su delantera es de tablado y pretende hacerla de piedra y para ello ponerle una columna en el que el “lintel” que ha de ponerse en una punta en la esquina de otra casa pide permiso y que es necesario que reconozca el sitio en el que se halla la otra columna”.

Ano 1717:

“”Don Jose Cadavid tiene casa que vive junto a las Torres Arzobispais tiene una casa que hace espalda a la rua das Ovellas (en 1854 chamábase Rúa Alta, en 1950/69 Sor Lucía e na actualidade Sor lucía e tamén Rúa alta).   Pretende hacer y fabricar de nuevo cimientos toda ella con su delantera y partes de piedra, la que tiene es de tabla y madera todo ello viejo y podrido y lo mismo la madera de sus techos y pisos no están de ningún uso ni aprovechamiento y solo sirven para quemar, hace más de 6 años se hallan apuntaladas y escoradas, piden que le hagan reconocimiento. Juan Manuel Gutierrez de Bustillo da permiso para el reconocimiento”.

“Don Jose Antonio de Sanabria Honcasitas (vecino y alcalde más antiguo de la villa y D. Bartolome Gutierrez de Bustillo, rexidor nombraron como maestros a Juan Frailde maestro de carpintería y a Marcial de Muiños de cantería”.

Outro dos exemplos do ano1717:

“La dicha casa y maderas de la que se compone asi de puertas y ventanas…no tiene ninguna que sirba ni pueden servir para otra cosa por hallarse muy destruidas. No valen mas de cien reais de vellón y que se aprovecha en la tierra que tiene de unos 28 moyos…y que no esta libre de arruinarse y perderse la tierra y hacer algún otro daño a la vencidad y a las casas contornas y pegadas a ella…….

Esta todo carcomido del salitre, no sirve para nada…y esto es lo que declaran Francisco Frayde de 66 años, marcos González de 39 años, Marzal de 48, Alberto Corbal 45 años”.

Ano 1722:

“Reconocimiento de la casa que está en platerías de madera y arruinada, quiere hacerla de piedra. Que los rexidores D Clemente Bermudez y D Antonio Ozores reconociesen dicha casa con los adelantamientos que pareciesen convenientes sin hacer daño a los vecinos ni a la calle

Los rexidores no firmaron, sin embargo la de D Alberto Gonzalez con la mano de tal rexidor dio permiso a la fabrica contravencion de dicho auto en perjuicio de los vecinos …por lo que conviene que D Jose Antonio Carrera que se halla en su poder dicha petición y que siendo necesario se le apremie.

Testificaciones: Alberto Gonzalez pidió que diesen permiso para poner de piedra la delantera de su casa igual con las columnas como de la del coronel D Baltasar Ramón de Aldao, las dos están en la calle de La Plateria  y cuya petición esta puesto en el auto.

D Clemente Vermudez de la Marza y q D Antonio Ozores de Puga y D Gonzalez Sandrianes, procurador general hiciesen reconocimiento de la casa y sitio referido, y no hallando no hacer inconveniente alguno a la calle y vecinos para fabricar, no se halla firmado la licencia”

Copia de autos:

“ Doña Tomasa de Bugarin viuda de D Diego Domínguez dice que es dueña de la casa que tiene en la calle de la platería que esta en medio de la de Catalina de landin y de la del regidor d Alberto Gonzalez desea hacer la delantera de piedra igual que la casa de Catalina Landin   igual que la del regidor y que a este se le concedio permiso. Quiere”ermosearla” , pide licencia y tiene que ser sobre una columna igual a las otras y  que pueda fabricar dicha delantera de piedra

Reconocimiento: Mirando el ancho de la calle  desde la columna  mediata a la calle de la Costiña ( 1843 chamábase Alfoso el Sabio e a partir de 1854 Isabel II ata actualidade) hasta la pared de dicha casa del Sr Vicente cerca  de doce cuartas y proseguiendo tal columna hasta la otra que esa la casa de D Antonio Barbeito es mas ancho al “gueco” de dicha calle  según se a medido y reconocido  y que tienen mas hueco  que la que quedara haciéndose la obra que pretende ejecutar Dº Thomasa Jhosefa de Bugarín con el esceso de tres cuartas mas de la calle .

Auto:

“el alcalde D Antonio Castroberde Precedo…DAntonio Azores de Puga, D Rymundo Cadavid de Caamaño (regidores)… de la calle de la platería que viene de la herraría y que que da de ejecutarse la obra que pretende Doña thomasa Josefa de Bugarin y Sabedra no se le concede pues queda estrecha la calle y no pueden pasar las procesiones generales y en especial la de corpus cristi, le denegaron la licencia y que saquen la columna que pusieron, y dejen la calle libre” .

Ano 1799:

“Miguel Pereyira Cano retirado tiene una casa propia en la calle peixe fretido (en 1843 chamouse Calle Don Pelayo, en 1854 Calle Santa Catalina, en 1893 Licenciado Don Francisco de Paula Cousiño, en 1936 calle Cousiño e na actualidade seque como calle Cousiño) con un balcón de madera y quiere ponerlo de piedra en la misma forma en la que se halla y sin adelantar nada”.

Evolución dos nomes das rúas

Os Números marcan como era o nome das rúas e quérense volver recuperar. Por exemplo o número 16 que hoxe é Rúa Cousiño por Peixe Fritido,que xa se chamaba así 1854,  ou Número 26 e 27 Rúa Alta e Sor Lucía por Rúa do peso da Fariña e Rúa das ovellas que en 1684 estas rúas desdobláronse.

  1. Praza da Pedreira
  2. Porta de Santa Clara
  3. Eirado da Fontaiña
  4. Rúa de Nuño Fatel
  5. Rúa da Fontaiña
  6. Eirado da Leña
  7. Rúa de Fernández Lourenço
  8. Rúa de Moldes
  9. Rúa da Peletería e Vigaria
  10. Rúa Cega
  11. Feira Vella
  12. Rúa da Feira
  13. Eirado da Erba/Herba
  14. Rúa da Erba/Herba
  15. Rúa da Tonearía/Tonelería

 

  1. Rúa do peixe frito
  2. Rúa de Orracua Casoiro
  3. Rúa do Rego
  4. Rúa do Açougue
  5. Bartolome o Vello.
  6. Rúa de Don Gonzalo
  7. Praza do Pan
  8. Rúa dos Caas
  9. Rúa de Mendiños
  10. Rúa da Correaria
  11. Rúa do peso de la Harina/ da Fariña
  12. Rúa das Ovellas
  13. Rúa da Herraría Vella
  14. Rúa da Tonearia Vella
  15. Rúa de Martín Ferven
  16. Rúa de Trabancas
  17. Concello

Sábese moi pouco sobre este tema, e non está moi estudado, espero que vos resulte de interese.

Sara Valenzuela Viz

Sara Valenzuela Viz

Profesora de Xeografía e Historia

Aos nove anos mandáronme estudar a Santiago e alí pasei uns cantos anos da miña vida, xa que logo fixen Filosofía e letras e liciencieme en Xeografía-Historia.

Exercín de profesora percorrendo moitos centros educativos das catro provincias, penso que de aí vén o que me gusta viaxar.

Levo en Pontevedra 27 anos, nesta fermosa cidade coñecín a unha parte dos integrantes do blog devellabella, no IES Valle Inclán e tamén no Frei Martín Sarmiento. Con eles vivín moitas aventuras, dende a nosa dedicación común ao teatro a festas diversas relacionadas co noso traballo, e sempre me sentín en total confianza.

Viaxe a Limia

máis artigos

♥♥♥ síguenos ♥♥♥

Viaxe a Limia por Sara Valenzuela Viz – devellabella

Viaxe a Limia por Sara Valenzuela Viz – devellabella

Viaxe a Limia

Sara Valenzuela Viz
Dous días en Limia. A lagoa de Antela foi sempre unha referencia en materia de biodiversidade e sobre todo   pola súa diversidade de avifauna, lagoa importante nunha zona onde non abundan estas formacións, estaba poboada por miles de aves de multitude de especies, tanto permanentes como migratorias. Xa no século dezanove e tamén na primeira metade do vinte a loita contra o paludismo fixo que se desecaran ou rachearan numerosos acuíferos en toda España, estes valiosos ecosistemas eran considerados como focos de infección xa que era onde se reproducen os mosquitos que transmiten enfermidades. Por esta razón e pola necesidade de obter boas terras agrícolas, nos anos 50, a lagoa desecouse. Pero, a partir dos anos 70, un pouco máis ao sur, no concello de Sandiás, comezou a explotación de depósitos de areas cuaternarias, a prohibición de sacar area de praias ríos e rías fixo que se buscase outra fonte deste material básico para a construción. Os buratos feitos para a extracción foron  saber máis 
Sara Valenzuela Viz

Sara Valenzuela Viz

Profesora de Historia

Nacín na parroquia de Santirso de Manduas, en Bandeira. Aos nove anos mandáronme estudar a Santiago e alí pasei uns cantos anos da miña vida, xa que logo fixen Filosofía e letras e liciencieme en Xeografía-Historia.

Exercín de profesora percorrendo moitos centros educativos das catro provincias, penso que de aí vén o que me gusta viaxar.

Levo en Pontevedra 27 anos, nesta fermosa cidade coñecín a unha parte dos integrantes do blog devellabella, no IES Valle Inclán e tamén no Frei Martín Sarmiento. Con eles vivín moitas aventuras, dende a nosa dedicación común ao teatro a festas diversas relacionadas co noso traballo, e sempre me sentín en total confianza.

Levo xubilada dous anos e procuro aproveitalo ao máximo, sobre todo facendo viaxes.

Viaxe a Cuba II

máis artigos

♥♥♥ síguenos ♥♥♥

Os Campos de Concentración Franquistas en Galicia por Sara Valenzuela Viz

Os Campos de Concentración Franquistas en Galicia por Sara Valenzuela Viz

Os campos de concentración franquistas en Galicia

Os Mozos e mozas, e tamén adultos,  teñen que coñecer o seu pasado É a nosa obriga

En primeiro lugar quero agradecer a Carlos Hernández de Miguel o seu excelente traballo, reflectido na publicación  Os campos de concentración de Franco, e sobre todo a boa información con respecto a Galicia, xa que, non moitos dos Galeg@s, nin sequera os historiadores e profesores, coñéceno e creo que é unha obriga de todos nós saber o que pasou na España franquista

O autor investiu tres anos nesta investigación, na que atopou varios “problemas”, xa que “houbo unha destrución masiva de documentación e a que hai está moi dispersa, xa que “ houbo unha verdadeira política arquivística seria do Estado español con recursos económicos e humanos “, relata. Malia todo, despois de visitar ducias de arquivos, lugares e falar con algúns dos poucos sobreviventes que quedan, identificou 296 campos de concentración oficiais, abertos noutras tantas cidades e vilas españolas.

Esta “ignorancia” significa que, en opinión do autor, España está “menos preparada para afrontar o ascenso da extrema dereita”. “Hai unha ameaza moi grave que se está producindo en países de todo o mundo, pero hai unha gran diferenza na forma de tratar con ela: mentres en España non sabemos realmente o que pasou, noutros países como Alemaña os estudantes visitan a concentración dos campamentos nazis e o que pasou está nos libros de texto, na historia e nos medios de comunicación”

Os seus nomes e apelidos aparecen na lista  e tamén a data da súa morte en Mauthausen ou no subcampo de Gusen, unha minoría en Dachau. O centro austríaco foi o destino da maioría dos republicanos que saltaron a fronteira cara a Francia. Unha vez que o país galo caeu nas forzas de ocupación alemás, os españois foron capturados polos nazis. Nos campos identificáronse cun S de spaniers. Foron, segundo o BOE, 46 da provincia da Coruña, 20 de Pontevedra, outros 22 de Ourense e 21 de Lugo. En Galicia, grupos como a Asociación para a Recuperación da Memoria Histórica (ARMH) dirixida por Carmen García-Rodeja levan tempo recollendo a vida destas vítimas esquecidas.

Carlos Hernández de Miguel ten recollido testemuñas na que se reflexa esa crueldade:

Inxectáronnos contra non sei que, case todos caeron enfermos. En todo o campo había homes tendidos con febres moi altas. Aos enfermos máis graves ordenáronnos que os colocásemos preto da porta do patio. Como a porta non se deixou pechar, alí había moita corrente; o paciente colleu pneumonía e morreu ”.

O testemuño de José Enrique Llera, preso no campo de Rianxo, dá unha idea da crueldade que se practicou nestes lugares ”-O feito de que Galicia caera en mans das tropas franquistas cando estalou a guerra tamén determina as características dos seus campos de concentración. Instálanse en moitas ocasións en edificios civís -fabricas de salgadura, fábricas de conservas- ou edificios relixiosos -como os mosteiros de Oia e Leiro-

Hernández de Miguel destaca outra peculiaridade do caso galego:

“A enorme solidariedade, en xeral da poboación local, pero en particular das mulleres dos pobos próximos. Todos os testemuños falan de como se achegaron ao arame de espiño ou ás fiestras para darlles comida ”.

Tamén comenta que a figura da “madriña” tivo aquí unha incidencia especial, veciños que ían aos campos para facerse cargo da roupa dalgún interno para lavala e fervela, sacarlle os piollos . Porque as condicións eran como as descritas por Evaristo Olea:

 “Puxeron os pantalóns no chan e camiñaron sós, os piollos

Hoxe non queda nada en Galicia, nin en España, nin vagamente semellante ás instalacións nazis que se poden visitar en Alemaña ou Polonia . Creo que é unha obriga tanto por parte dos profesores e estudantes como da xente común que se coñeza isto

No mosteiro de Oia hai inscricións dos prisioneiros nas paredes, documentadas graficamente por Carlos Méixome.

Había campos de concentración en toda Galicia, nas catro provincias, once en total.

As 11 “portas do inferno”,  o nome dado por Carlos Hernández, que Franco instalou en Galicia. Este xornalista documenta os campos de concentración en territorio galego, polos que pasaron polo menos 30.000 persoas entre 1936 e 1940

En Padrón, estaba situado na fábrica de azucre da parroquia de Santa María de Iria. Foi o último campo de concentración en Galicia en pechar. A súa recoñecida capacidade era de 1.700 prisioneiros.

O aeroporto de Lavacolla, o Bispado de Ourense ou o pazo de Adai (Lugo) foron algunhas das obras encargadas por Franco aos presos políticos. Dos nove campos de concentración que o réxime instalou en Galicia despois do estalido da Guerra Civil,  Lavacolla recibiu o maior número de represalias. Entre 2.000 e 3.000 homes participaron na construción dunha escola de aviación e do futuro aeroporto.

Desde 1940, varios batallóns traballaron nas instalacións co obxectivo de converter Lavacolla nun aeroporto transoceánico. Así o recolle Víctor Santidrián Arias, doutor en Historia Contemporánea pola Universidade de Santiago en Diario do soldado republicano Casimiro Jabonero. Campo de concentración de Lavacolla. Prisión de Santiago de Compostela, 1939-1940

Hernández de Miguel incluíu só aos que aparecen con esa terminoloxía na documentación das autoridades do bando rebelde, que creou a Inspección Xeral dos Campos de Concentración. Por exemplo, a prisión de Figueirido en Pontevedra reflíctese como un campo na prensa franquista da época, pero non era oficial. Tampouco o sitio da Illa de San Simón, a pesar de que por estética e condicións se axusta á idea popular.

Os campos de concentración clasificáronse segundo a súa función, segundo a duración, segundo a súa dependencia orgánica e segundo a súa data de creación.

En Galicia están clasificados pola duración:

Campos provisionais. As que permaneceron abertas durante menos de dous meses, por exemplo o de Oleiros (Ourense).

Campos estables. Os que estiveron operativos entre dous meses e dous anos, foron os de Muros, A Pobra do Caramiñal, Santiago de Compostela na provincia de Coruña e Oia en Pontevedra.

Campos de longa duración. En Betanzos, Cedeira, Ferrol, Padrón, Rianxo na provincia de Coruña, e  A  Guardia na provincia de Pontevedra.

CORUÑA

BETANZOS Campo de longa duración. Situado na fábrica de curtidos Echeverría. Carlos Hernández asegura que un documento oficial indica que, polo menos durante unha etapa, tamén estivo no parque do Pasatempo. A Asociación de Amigos do Parque nega esta posibilidade. Tiña unha capacidade para 2.000 presos. Recibiu prisioneiros desde agosto de 1937 ata polo menos maio de 1939. O parque está relativamente ben conservado, mentres a fábrica permanece en ruínas.

Estes son algúns dos campos de concentración mellor coñecidos.

CEDEIRA Campo de longa duración. Situado nunha antiga fábrica de salgadura á beira da praia. Achegouse a mil prisioneiros cando a súa capacidade era de só 180 homes. As propias autoridades franquistas recolleron nun informe que “debido ás súas pésimas condicións hixiénicas debería desaparecer” Estivo en funcionamento dende máis ou menos outubro de 1937 ata polo menos novembro de 1938. O edificio foi destruído e hoxe o paseo atravesa o seu emprazamento antigo. Hai un monólito na memoria dos prisioneiros.

FERROL Campo de longa duración. Complexo de concentración habilitado no arsenal da cidade. Situado nos Almacéns de La Escollera, os buques Contramaestre Casado, Plus Ultra e Genoveva Fierro tamén se empregaron en varios momentos para confinar aos prisioneiros. Permaneceu en funcionamento dende xullo de 1936 ata polo menos abril de 1939. O lugar segue a ser o arsenal e a base naval da Mariña.

MUR0S Campo estable: había dous campos na localidade que funcionaban con certa autonomía entre si. Localizáronse na fábrica de salgadura, situada xunto á praia da Rocha, e nos Almacéns da empresa conserveira Vieta, moi preto do faro de Rebordiño. Funcionou polo menos desde outubro de 1937 ata polo menos febreiro de 1938. Hoxe en día a fábrica de salgadura é un restaurante e parte do edificio permanece en pé, aínda que nun estado ruinoso.

PADRÓN. Campo de longa duración. Situado na fábrica de azucre da parroquia de Santa María de Iria. A súa capacidade recoñecida foi de 1.700 prisioneiros. Funcionou entre decembro de 1937 e abril de 1940, aínda que o seu peche oficial debería producirse en novembro de 1939. O edificio foi destruído e o seu emprazamento foi utilizado para uso residencial. Foi o último campo de concentración galego en pechar.

A POBRA DO CARAMIÑAL Campo estable. Había dous campamentos que tiñan certa autonomía. A máis longa abriuse na Fábrica de conservas coñecida como El Pozo, xunto á desembocadura do río Pedras, na ría de Arousa. Tiña unha capacidade oficial de 1.000 presos e funcionou polo menos desde xaneiro de 1939 ata novembro dese mesmo ano. O segundo, situado nunha fábrica de conservas da zona do Areal, xa recibía prisioneiros en abril de 1939. Só quedan en pé as ruínas do Pozo.

RIANXO Campo de longa duración. Situado nunha Fábrica de salgadura pertencente á familia Goday, situada xunto á ría de Arousa, o recinto tiña unha capacidade de 2.000 prisioneiros e funcionou desde polo menos outubro de 1937 ata polo menos decembro de 1939. O seu lugar está ocupado hoxe por unha urbanización. O Concello de Rianxo erixiu un monólito coa seguinte inscrición: “Neste lugar, para a maior ignominia e desprezo pola condición humana, existiu un campo de concentración entre 1937 e 1939. Este monumento é unha homenaxe aos presos republicanos que máis sufriron e sufriron “. Ou pobo de Rianxo. Outubro do 2003 ”

SANTIAGO DE COMPOSTELA Campo estable. Nun campo e algúns antigos almacéns situados xunto ao aeroporto de Lavacolla. Tiña unha capacidade para 2.000 presos. Operou desde polo menos marzo de 1939 ata novembro dese mesmo ano, cando se converteu en sede dos batallóns de traballadores. Un dos edificios é agora albergue e restaurante.

OURENSE

LEIRO . Campo, ao parecer, provisional. Situado no Mosteiro de San Clodio. Funcionou, polo menos, durante abril de 1939. Hoxe é un hotel de luxo.

PONTEVEDRA

OIA Campo intermitente e estable. Situado no Mosteiro de Santa María. Chegou a congregar a 3.000 prisioneiros. Operou durante os últimos meses de 1937 e entre febreiro de 1939 e, polo menos, maio dese ano. O edificio atopábase, mentres funcionou como campo de concentración, en mal estado de conservación, na actualidade estase a converter hotel de luxo.

CAMPOSANCOS Campo de longa duración. Situado no Convento e Colexio dos xesuítas. Aínda que a súa capacidade oficial era de 868 homes, superábanse sobradamente os 2.000 reclusos. Foi coñecida como “a porta do inferno”. O edificio utilizouse como lugar de confinamento desde xullo de 1936, aínda que a proba documental como campo de concentración comeza en outubro de 1937 e remata en novembro de 1939, cando estaba controlado por prisións. O monumental edificio está abandonado e en ruínas.

E algún outro, non confirmado…

No libro, Os Campos de Concentración de Franco, o autor, inclúe información sobre algúns campos cuxa existencia non puido certificar por completo, pero sobre os que si existen referencias orais ou documentais. Tres deles son galegos

  • A Coruña. Na documentación oficial aparecen citados en 1939 dous campos de concentración de nova creación na cidade da Coruña, que meses despois non figuran nos rexistros, aínda que si se menciona o traslado de presos a un campo da cidade. Tamén se cita en ocasións a Praza de Touros como “campo proposto”.
  • Santiago de Compostela. Ademais do campo de Lavacolla, na documentación oficial cítase un predio de catro quilómetros ofrecido para acoller 1.000 prisioneiros.
  • Ribadeo. Na documentación oficial franquista fálase da existencia dun campo en 1938.

No campo de concentración de Camposancos celebráronse consellos de guerra, sábese que o 4 de xuño de 1938 celebráronse tres, nos que foron xulgados 20 homes en cada un deles, ditando un total de 28 sentenzas de morte das que 21 foron executadas.

Hai moitas testemuñas do medo que pasaron os presos, porque sabían que a garda civil pasaba pola noite, sacábaos, a calquera, pegaban catro tiros e tirábanos no cemiterio. Cando os sacaban durante o día era para cambiar de cárcere, se era de noite era para pegar catro disparos, dinos Carlos Iglesias.

Os veciños das localidades próximas aos campamentos non eran alleos ao que estaba a suceder, os veciños de Rianxo, o son que máis os inquietaba era o dos camións que pasaban pola cidade pola noite, cargados de presos e dirixíndose cara a un destino incerto. Así o contou Berlamina Ordoñez, que tiña ao seu marido no interior do campo. Comentárono entre os cidadáns “pola noite non pasearon a ninguén, eu non oín nada. Pola noite si, dicía outro.” Estaban asustados e sobresaltados e con moito medo.

Estaban baixo ameaza permanente de morte, o único xeito que levaba á liberdade, ou polo menos á supervivencia, era obter un papel que identificase ao prisioneiro como “apoio” ao Movemento, o obxectivo era buscar avais para que os sacaran de alí; políticos, sacerdotes, xente de dereitas … Garda Civil … Algúns conseguírono pero moi poucos foron apoiados, non tiñan xente que os apoiase. “Ás veces, as garantías  chegaban despois de que o prisioneiro morrera”, segundo contaba o sancristán de Santa María de Oia,  os rostros  dos pais cando preguntaron polo seu fillo e obtiveron a resposta de que estaba morto,  que chegaran demasiado tarde cos avais, non o esquecerá.

As condicións eran infrahumanas, fame, sede, isto causaba enfermidades, desnutrición, deshidratación, e moitos morrían . As relacións entre os presos, as necesidades, estaban marcadas polo egoísmo pero non sempre foi así, en moitos campos prevaleceu a solidariedade.

Se houbo un campo de concentración franquista creado para cubrir as necesidades de traballo escravo, foi o aeródromo de Lavacolla en Santiago de Compostela no primeiro trimestre de 1939. A pesar de que o campo de Lavacolla pechouse en novembro de 1939, uns meses despois instaláronse no centro varios batallóns de traballadores. En xuño de 1935 abriuse un campo de aviación no lugar. O traballo espertou tanto interese que se solicitou ás autoridades franquistas a creación dunha academia de aviación. Santiago podería converterse no aeroporto galego, pero para iso era fundamental ampliar a capacidade das instalacións. Franco viu nos presos republicanos derrotados na Guerra Civil a solución aos futuros aeroportos galegos. Desde 1940, varios batallóns traballaron nas instalacións co obxectivo de converter Lavacolla nun aeroporto transoceánico

Hai moitos testemuños sobre o maltrato, a tortura, o medo e como algúns gardas que deixaron a súa pegada nos presos.

Na Pobra do Caramiñal, M H, Que traballou para a empresa que subministraba electricidade ao campo de concentración, describe así: O sarxento que nos guiaba daban unhas patadas aos enfermos que estaban no chan.

Raro é o prisioneiro que non fala en primeira persoa de torturas ou golpes; segundo informou Santos Vidal, un preso en Camposancos, cando recibiu unha monumental malleira por capricho “Golpéanche co que pillaran, cun pau….” Houbo gardas que deixaron a súa pegada, fixéronse famosos pola súa extrema crueldade, en Padrón tremeron cando souberon do Rabioso e do Manco, como deixou claro Marcos Agrasar, o veciño de Padrón, por calquera motivo nos golpeaban, cando saímos ao patio, os que estaban na porta,  descargaban toda a súa  furia contra nós”. Tamén houbo gardiáns franquistas que deixaron un bo recordo entre os cativos, como nos conta Enrique Llera. LLera foi enviado ao campo de concentración de Rianxo, onde coñeceu a un cabo que arriscou a vida para axudar a un preso  que “os piollos estaban coméndoo “. Despois de curalo e lavar a súa  roupa .

Chegada ao campo. En Rianxo por exemplo, as autoridades franquistas intentaron evitar que os habitantes contemplasen a chegada dos presos. Os traslados fixéronse pola noite, pero os veciños sabíano xa que había un apagón de luz na zona por onde pasaron os cativos, os presos, e o ruído das botas quedou gravado na memoria de moitos nenos.

Hai testemuños sobre relixiosos que acabaron sendo verdugos de palabras ou feitos, que se repite en toda a xeografía. Na escollera  de Ferrol, os prisioneiros viron con horror como os sacerdotes que atendían aos que ían ser fusilados se enfurecían con eles se se negaban a aceptar a comuñón antes de ir ao paredón.

En San Simón os prisioneiros dicían do padre Nieto: Vén a insultarnos, é un tolo, Antonio Duran detalla o que dixo o relixioso “Anxeliños de Deus, fillos da Pasionaria Debemos queimarvos a todos como se queimaron aos xudeus …”

Tamén hai que dicir que na Pobra e Rianxo os prisioneiros recibían comida dos párrocos. Para  mantemento do campo foron feitos en moitos casos pagos por parte dos concellos, pero non se rexistraron estes pagos aínda así en moitos arquivos locais, en Rianxo, conservaron como os veciños pagaban boa parte da comida, material de ferraxería, o cal para calear o edificio …

Practicamente non había letrinas, Casimiro Jabonero descríbeo en Lavacolla / 1939) :

“Para aliviarnos, prepararon unha cuneta no recuncho do campo que está a ser evacuado, somos 2000 homes e poucos días despois, o cheiro é imposible

En Santa María de Oya dixeron, como lembra Francisco Miñarro:

“se ías ao baño — non había baño era unha cuneta e, cando estabas alí, viña un soldado, dábate unha patada e botábache a cuneta con toda a merda “

Centos de miles de homes e mulleres en España permaneceron presos nas localidades nas que residían. Despois da vitoria dos rebeldes, como sucedeu en todos e cada un dos campos de concentración, elimináronse os vestixios do seu pasado. É importante que se saiba, xa que só se sabe o que quería o réxime franquista, e queda moito que estudar, coñecer e transmitir. Os mozos teñen que coñecer o seu pasado. A historia é hoxe, onte e mañá. Para que non se repita, e este é un resumo moi pequeno, non podemos esquecer o que ocorreu. Todos temos dereito a saber, e tamén que se faga xustiza coas vítimas do ditador Franco.

Sara Valenzuela Viz

Sara Valenzuela Viz

Profesora de Xeografía e Historia

Aos nove anos mandáronme estudar a Santiago e alí pasei uns cantos anos da miña vida, xa que logo fixen Filosofía e letras e liciencieme en Xeografía-Historia.

Exercín de profesora percorrendo moitos centros educativos das catro provincias, penso que de aí vén o que me gusta viaxar.

Levo en Pontevedra 27 anos, nesta fermosa cidade coñecín a unha parte dos integrantes do blog devellabella, no IES Valle Inclán e tamén no Frei Martín Sarmiento. Con eles vivín moitas aventuras, dende a nosa dedicación común ao teatro a festas diversas relacionadas co noso traballo, e sempre me sentín en total confianza.

As casas de madeira en Pontevedra

máis artigos

♥♥♥ síguenos ♥♥♥

Viaxe a Cuba 2ª parte por Sara Valenzuela – devellabella

Viaxe a Cuba 2ª parte por Sara Valenzuela – devellabella

Viaxe a Cuba 2ª parte

Despois de saír do val de Viñales, fomos a Cienfuegos e continuamos contando a nosa viaxe.

En Cienfuegos tamén nos aloxamos nunha casa, pero xa non houbo tanta complicidade cos donos que tiñan un fillo pequeno e unha avoa  moi maior aos que debían levar á escola e ao centro de día, así que no almorzo estaban ocupados e, cando regresaban,  nos saïamos a ver a cidade, case non coincidiamos. Pero nalgún momento ao despedirse de nós antes de saír da casa, e que non os iamos ver durante o día, faláronnos do centro de día, do coidado da súa nai, a señora estaba moi contenta e, por suposto, deducimos que as persoas maiores estaban moi ben atendidas.

Cienfuegos foi fundada en 1819 por emigrantes franceses que deixaron unha grande influencia. A cidade divídese en dúas partes diferentes, a zona con soportais central, co seu rexio Paseo do Prado e o seu elegante parque; e Punta Gorda con eclécticos pazos construídos polas clases adiñeiradas nos anos vinte.  saber máis 

Sara Valenzuela Viz

Sara Valenzuela Viz

Profesora de Historia

Nacín na parroquia de Santirso de Manduas, en Bandeira. Aos nove anos mandáronme estudar a Santiago e alí pasei uns cantos anos da miña vida, xa que logo fixen Filosofía e letras e liciencieme en Xeografía-Historia.

Exercín de profesora percorrendo moitos centros educativos das catro provincias, penso que de aí vén o que me gusta viaxar.

Levo en Pontevedra 27 anos, nesta fermosa cidade coñecín a unha parte dos integrantes do blog devellabella, no IES Valle Inclán e tamén no Frei Martín Sarmiento. Con eles vivín moitas aventuras, dende a nosa dedicación común ao teatro a festas diversas relacionadas co noso traballo, e sempre me sentín en total confianza.

Levo xubilada dous anos e procuro aproveitalo ao máximo, sobre todo facendo viaxes.

Viaxe a Cuba I

máis artigos

♥♥♥ síguenos ♥♥♥