Hoxe trasladámonos ao lugar de Follente na parroquia de Vemil en Caldas de Reis (Pontevedra), alí naceu Carmen en 1934.

A nosa historia de vida de hoxe é a de Carmen Fernández Conde, filla de Serafín Fernández Pérez e Carmen Conde Pérez, veciños e parentes do lugar que, para casar, precisaron do permiso papal.

Carmen coa súa nai e a súa irmá Amelia 1937

En Valga naceron José Ramón, Serafín e Higinio, en Castellón nacería Santiago. A escola estaba nunha casa na aldea, era só de nenas, os rapaces ían a outra, pero a ela non lle gustaba moito, prefería ir coas vacas ao monte ou a segar a herba. Lembra Xuvenca, pola que moito chorou cando a venderon.

Na aldea estivo ata os 12 anos. Cando a súa avoa enfermou ela foi a casa da avoa paterna, que vivía cun tío co que non se levaba, chamou aos pais e viñérona buscar desde Castellón.

Alí aprendeu a coser e axudaba á nai nas tarefas do fogar, estivo en Castellón ata que destinaron ao seu pai a Galicia, tería 14 anos.

O seu primeiro traballo foi con 16 anos, nunha fábrica de madeira en Valga, onde estaba destinado o pai, ata que a caldeira estoupou e quedou sen traballo aos poucos meses de empezar, alí tamén traballaba Manuel de 18 anos, nas máquinas. Con el coincidía tamén nos bailes. Nun deses bailes achegouse para preguntarlle por outra rapaza que non viñera e cando lle pediu bailar deulle desplante dicindo que fora coa outra, total que a sacou a bailar e xa estiveron xuntos 8 anos de noivos ata casaren en marzo de 1960.

En Bilbao empezou a coser na casa facendo os arranxos das tendas. Logo montou un taller e conciliaba para atender a casa e os nenos, disque nunca tomou tanto café na súa vida como naquela época, un día o marido viu no periódico un anuncio para coser en casas particulares, chamou e comezou a coller clientas. Chegou a ter unha carteira importante de casas onde coser.

Tivo problemas de saúde, estenose lumbar, que lle dá moita dor e emprega un carriño para axudarse, non lle gusta o bastón porque é moi presumida.

Viaxou a Benidorm e Torremolinos co IMSERSO, en avión, a primeira vez tivo un pouco de medo pero adaptouse rapidamente.

Foto de David Freire

Un soño que ten é volver a Bilbao a visitar as súas amizades, hai tempo que o pensa. Gustáballe ir bailar con Manuel pero desde que morreu, hai ano e medio, está tranquila na casa e sempre está ocupada.

Din que cociña ben e que o seu prato estrela é a tortilla de pataca, con cebola por suposto, faina cando veñen os netos, que non deixan nin unha frangulla. De Bilbao aprendeu o bacallau ao pil pil. Dime, coa boca pequena, que a cebola da tortilla hai que caramelizala para que se integre e non se note. Anotado queda.

Coñecín a Fide, como lle chaman os amigos, cando emitimos o programa de radio desde a residencia de maiores de Campolongo, falamos un anaquiño e xa sabía eu que alí había unha historia moi interesante, quedamos en falar ao rematar as festas.

Hoxe a nosa historia de vida é a de Fidelina Gómez Rancaño que naceu en Ribeira de Piquín, Lugo, no ano 1934. O do seu nome débello á súa madriña que elixiu ese nome tan peculiar.

A casa familiar en Ribeira de Piquín era moi modesta,  alí naceron Fidelina, a maior, Lucila, Xosé, que morreu aos poucos meses, Elisa e Jaime, todos eles xa falecidos.

O seu pai traballaba de carpinteiro, na casa e cos animais ata que tivo que ir á guerra. Primeiro estivo en Barcelona e logo en Oviedo, lembra que cando rematou a guerra volveu á casa con moita roupa. Na casa non había auga, nin baño.  A nai facíalles os traxes de calquera tea que atopaba, incluso das cortinas.

Na aldea había escola pero non mestre, así que a nai contratou ao listo da parroquia  para que lles ensinaran a ler e escribir, para ela a formación era moi importante. O veciño ía polas noites cando remataban as tarefas da casa: atender aos animais; tiñan vacas, galiñas, ovellas, porcos e sempre había un can.

Co tempo seu pai mercoulle unha máquina de coser e non lle faltaba traballo.

Ía ás festas e gustábanlle as rondadas do cego dos Vilares, Florencio,  mais non lle gustaba tanto que os mozos se lle pegaran no baile.

Fidelina na súa voda 1954

A nosa historia de vida de hoxe trasládanos a Espiñeira un lugar da parroquia de Aldán, alí naceu Josefa Rial Bastón, o 6 de xaneiro, día de reis, de 1939, coñecida como Fita a Galana, o alcume da familia vén das danzas tradicionais da vila en honra a San Sebastián onde 12 homes vestidos de mulleres e 6 mulleres solteiras e virxes danzaban o son da música. Ao cura non lle gustaba que bailaran as mulleres cos homes, agora cambiou un pouco o conto. Sempre contou que a trouxera o rei negro e así foi a súa vida de negra, aínda que Baltasar sempre foi o sei rei favorito por traela a este mundo.

Os avós maternos eran Dorinda Bastón García e Manuel Rial, morto en Cuba tronzado pola máquina de cana de azucre.

A súa familia era pobre e como a nai xa  casara cun viúvo ela quedou a cargo da avoa Dorinda.

Aa súa primeira escola foi na Costa do Pardo e a súa profesora Dona Isabel.

Había unha muller en Aldán que mandaba moito, máis que a Garda Civil, di, era a irmá do párroco,  Josefa Graña Montes, Señora Josefa, que con 7 anos foi á súa casa, falou coa súa avoa e mandouna a Vigo interna a un colexio que estaba fronte á lonxa. Era a Casa de Caridade de San Francisco, as monxas que recorda eran sor Aurelia, Josefa, Cruz, Sara… e o cura que daba misa todos os días. Alí fixo a primeira comuñón con 10 anos cun traxe prestado que lle quitaron nada máis rematar a misa.

Aos dez anos escapou do colexio porque a estaban preparando para quitarlle as anxinas, ela non quería operarse, e levaba 3 días sen comer.  Foi ao barco que facía a ruta Vigo-Cangas e meteuse debaixo dun banco, de alí pediu cartos para chegar ao Cerqueiro. 

Noutra ocasión recollendo roscas e bolos para levar vender de camiño a casa polo monte, un home atopouse con ela e dúas amigas decindo despois que tivera relacións con elas, (cousa que non era certo) foi sonado en todo o pobo e querían levala ao colexio das arrepentidas en Vigo.

Cando chegou á casa da avoa díxolle “se me levas ao colexio das arrepentidas tírome ao mar” . Así que ficou na casa axudándoa nas tarefas do campo cos animais. Tiñan becerra, burro, porcos, ovellas, galiñas e veigas para plantar o millo e tamén ía á escola da orde da Divina Infantita, as primeiras monxas que foron para Aldán. Alí tivo amigas que aínda conserva como Jesusa que vive en Barcelona, Olguita da Costa e Pili Santomé Vaqueiro. As monxas que lle daban clase foron a madre Paloma, que era tan boíña coma o pan e a madre Patrocinio que era mala como unha chispa. Lembra o uniforme con saia gris, camisa branca e chaqueta azul.

Fita coñeceu un mozo cando estaba traballando nun bar, “O 3 de maio”, tiña 20 anos, el era Victor Manuel Pereira Hermelo, “O Portugués”, quedou en estado traballando na fábrica de Massó e a súa avoa, que era moi severa, botouna da casa.

Á costa de San Cibrán marchou soa o 24 de febreiro de 1965 cando pariu a súa primeira filla Concepción, “Conchi”, o portugués desentendeuse delas, só viña cando quería descargar , un día encheuna tanto que díxolle: “non quero que veñas máis”, ademais non quixo recoñecer a filla. Ela seguiu traballando na fábrica, tiñan servizo de gardería e foi sacando a filla adiante.

Con Lucho o seu gran amor, que morreu no 1990 ós 52 anos recén cumpridos

Lucho morreu con 53 anos nunha operación de corazón que lle fixeron en San Sebastián, dous días antes celebrou o seu aniversaro coas sobriñas en Ondarroa, xa imaxinaba o seu final. Os cartos para a viaxe e a operación prestoullos unha veciña, Aurora, cando cobrou a indemnización e foi devolvelos ela non quixo cobralos.

De viúva nunca a deixaron soa, a pequena Gloria tiña 17 anos. Seguiu traballando, esta vez varrendo o colexio da Sagrada Familia de Aldán, onde estudaron os fillos.

Non tiveron auga na casa ata pasados os anos 90 , facían kms para ir lavar no río cargando seca a roupa na ida e quilos demáis a volta. Levaba a merenda para os fillos, que de pequenos collían landras para o porco mentres ela lavaba. Horas eran as que pasaba, verán e inverno

Cando Sé lle dixo que ela quería dedicarse ao teatro, non lle gustou nada porque pensaba que  era un traballo de pasar fame, pero como era o que quería e a facía feliz, estivo contenta e agora aínda o está moito máis.

Dora Saleta Dolores Pimentel Piernas naceu en 1939 en San Ginés de Padriñán, en Sanxenxo, dentro dun castelo onde había unha casa escola na que traballaba seu pai.

Os seus pais Federico Olegario Pimentel Vázquez, de Pontevedra e Margarita Bernardina Piernas López, de Ourense, eran mestres. Bernardina tiña 8 irmáns, o pequeno Pepiño morreu na guerra e sempre falaba del. Jacinto Pimentel, veterinario cun coche de cabalos e Áurea Vázquez, a responsable do seu alcume, eran os avós paternos. Manuel Piernas, ferroviario do que a súa nai lle contaba que cando ía a Castela traía un saco de perdices que tiñan que desplumar,  e Dolores López, os maternos.

Coco foi a segunda de tres irmás, a maior Berta Áurea Margarita e a pequena Elsa Luísa Bernarda.

Cando naceron as tres fillas o pai pasou de traballar nas oficinas do concello de Sanxenxo a ser inspector en Pontevedra ,a onde viñeron vivir en 1944, controlando os alimentos para as cartillas de racionamento, a oficina chamábase Abastos; a nai xa non traballaba dedicándose ao fogar, vivían fronte ao Parador cambiando logo para a Praza de la Riega.

Sempre se viu cun lapis na man disposta a debuxar o que vía e tamén o que sentía.

Coco en Madrid con 27 anos

Acudiu a unha academia para preparar o exame de ingreso, que era bastante duro, a primeira vez que foi o profesor díxolle “non perdas o tempo aquí que debuxas moi ben”.

Un día paseando pola rúa atopou un veciño de Pontevedra, Luís García Cervera-Mercadillo que lle preguntou:

-Que fas aquí?

-Preparar o ingreso a Belas Artes,

– Irás á Academia Artium de Eduardo Peña?

-Non

-Pois é a mellor de Madrid

Coñecín a Rosabel en Anceu no ano 2020. Estiven 15 días no coliving aprendendo e ordenando as ideas do que foi a creación do noso blog devellabella. Era unha muller disposta a todo, sempre cun sorriso na cara, facía as tarefas tanto da casa como da horta, tomeille moito cariño porque facía parte da familia que alí tiñamos. Hoxe, tres anos despois e recén estreados os 60, sentamos a falar da súa vida no salón de Arroelo.

Rosa Ysabel Piñeiro Boullosa, (o y grego foi cousa do notario brasileiro que a inscribiu) naceu en Anceu, Pontecaldelas, o 4 de maio de 1963. Filla de Ramiro e de Celina, oriúndos ambos de Anceu, que se coñeceron porque Celina foi criada da madriña de Ramiro, que quedara orfo aos 9 anos. Namoraron e casaron.

O pai marchou para o Brasil, a Salvador de Bahía, a traballar e deixou a súa nai co pequeno Ramiro. En Brasil montou unha panadaría. Voltou cando seu irmán tiña 8 anos. Volveu marchar e naceu ela. A súa vida na aldea era tranquila. Ía á escola de oínte porque non tiña idade para ir cos maiores que empezaban a escola aos 7 anos. Axudaba á sua nai na horta, na cociña e cos animais.

Cando cumpriu 6 anos marcharon todos para Brasil e por fin coñeceu a seu pai. Foi un grande impacto porque cando o viu subir as escaleiras do barco e agarrala do brazo ela non sabía por qué o facía nin quen era aquel home. Pasárono mal os dous.

En Brasil empezou nunha escola de monxas privada. Xa sabía escribir pero non sabía ler e non entendía moi ben nin a entendían a ela a pesar de falar galego polo que estaba castigada con frecuencia. Lembra a calor que ía e cando a castigaban deitábase nunha mesa de mármore para estar máis fresquiña. O uniforme era unha saia gris e unha camisa branca. Nese colexio estivo un ano e fixo alí a comuñón, de monxa, claro.

Rosabel e a súa nai

Tivo dous fillos, Camilo que naceu no ano 1984 e Angel en 1990. Os seu pai foi visitala dúas veces e a nai catro. Cando o seu pai se xubilou con 60 anos estivo 6 meses con ela en México antes de vir definitivamente a España. En México había moita inseguridade e cando viñeron a España o seu fillo que tiña 16 anos non estaba acostumado a saír só da casa. Dividían a vida entre Anceu e Avión para que os avós puideran estar cos netos.

Carmela Lazcano Nóvoa naceu en febreiro de 1950 na rúa Sagasta desta vila. A familia vivía no edificio de Fenosa nesta rúa porque seu avó materno, Francisco Nóvoa Patiño, era xerente na empresa.

 Carmela coa súa avoa o irmán e os primos

Con tres anos comezou no instituto en párvulos. Tiñan unha táboa redonda onde facían os exercicios. Lembra que aprendeu a ler co método Montesori, cunhas pizarras. Como mestras tivo primeiro a Carmiña Ameijeiras, despois a Alicia, xa con sete anos e por último, para preparar o ingreso, a Lita que era a máis esixente. Fixo o bacharelato por ciencias aínda que a súa materia favorita era a xeografía. Lembra que en 2º e 3º a súa nai foi tamén a súa profesora cando xa era catedrática de latín e grego. En Preu atragantáronselle as matemáticas e pasou ás letras. Carmela ao rematar no instituto quixo seguir estudando.

Foi a Santiago estudar Filosofía e letras. Eran dous anos de comúns e despois íaste decantando por onde querías especializarte pero Carmela non rematou porque casou antes.

Viñan moito a Pontevedra porque ela tamén daba clases na academia Germinal. Ás veces pasaba varios días na capital e ía os fins de semana co marido. Chegaron a vivir dous matrimonios xuntos nun piso en Vigo. O seu era un matrimonio moi atípico e independente, el sempre a animou a progresar e estudar.

Carmela mesturábase na vida cultural de Vigo e Pontevedra. Eran anos dunha forte eclosión cultural cunha enorme oferta. Seu pai fundou o cineclube de Pontevedra nos anos 50 e foi impulsor e secretario do Ateneo nos anos 60.

Co grupo de teatro do Ateneo dirixido por Jose Luis Reinoso participou na representación no teatro Malvar de O Adefesio de Rafael Alberti en 1968. Era unha obra prohibida polo franquismo na que ela facía de criada.

Veraneaba en Raxó onde seu pai organizaba sesións de cine nas que aparecían Juan e Caqui Viñas coa cámara e o proxector.

Ao rematar a carreira, ela e unha amiga, Sesi, montaron unha academia en Domaio que durou algúns anos.

Empezou a pintar no ano 1972 pola influencia e ánimo de Cáccamo e a sua moza. Tamén porque a profesora de plástica era moi boa. Facía colares con barro e algunha figuriña e tamén pintaba. Un dos seus primeiros cadros está feito con rotulador, foi despois dunha visita á praia da Caleta en Cádiz e aínda colga da parede da súa sala. Nunca pensou dedicarse profesionalmente á pintura aínda que fixo algunha exposición.

Volveron a Pontevedra aínda que Juan seguía a traballar en Vigo. Matriculouse na escola de idiomas no ano 80 e fixo o primeiro ciclo de inglés. Despois de 14 anos de relación e máis tempo na casa decidiron ter un fillo, Juan, que naceu en 1984. Ten unha inmobiliaria en Pontevedra, Mercaservice, e acaba de facela avoa dun neno que se chama Álvaro.

Presentouse ás oposicións para a biblioteca da universidade e quedou a décimas do aprobado, pero chegou para entrar nas listas e que a fosen chamando. Empezou de contratada no CUVI da Uvigo. Logo saíu un concurso de méritos para bibliotecas da Xunta e traballou na biblioteca pública de Pontevedra durante moitos anos ata que volveu á Universidade. Traballou en Belas Artes e iso incentivouna a meterse de cheo na pintura no ano 1995. Despois estivo en forestais e tamén facía os fins de semana na facultade de CCSS. En 2009 morreu Juan e decidiu xubilarse.

No ano 2017 entrou no Ateneo de vocal e agora é a encargada do clube de lectura (xa estivera na biblioteca pública con Santiago Izaguirre). Ten un grupo de 23 persoas que se reúnen unha vez ao mes para comentar e falar da lectura que se propón. Este ano trataron moito novelas de mulleres desde a Pardo Bazán de La Tribuna ata Lucia Berlín en Manual para mujeres de la limpieza.

De cando en vez traen ao autor ou autora, xa estiveron Jose Mª Pérez Álvarez “Chesi”, Regina Vega, Xosé Monteagudo, Xesús Constela, Manuel Loureiro, etc..

Tamén montou un club de cine na fundación Cuña-Casasbellas con Pilar Fariña e Antón Sobral e foi Fina Casalderrey presentar a súa curtametraxe, entre outros.

Si hai un libro que a marcou foi La embriaguez de la Metamorfosis de Stefan Zweig e toda a súa obra.

Nos anos 90, por casualidade, interesouse polo Tarot e tamén se mergullou no estudo das cartas e os arquetipos relacionados coa mitoloxía: é un mundo fascinante para quen lle interese”, dime.